Tọa lạc tại số 56 Phố Phan Đình Phùng, quận Ba Đình, nhà thờ Cửa Bắc là một trong những nhà thờ cổ nổi tiếng nhất của Hà Nội.
Nhà thờ được xây dựng từ năm 1925 -1930, thuở ban đầu dự định mang thánh hiệu là Giáo Đường kính Các Thánh Tử Đạo Việt Nam. Nhưng vì khi đó các Đấng Tử vì đạo tại Việt Nam mới chỉ được phong chân phước nên Tòa Thánh yêu cầu đổi lại tên là Nữ Vương Các Thánh Tử Đạo.
Công trình này được xây dựng như một sự tri ân, nhắc nhớ tới sáu vị chân phước đã được phúc tử vì đạo tại Hà Nội, đặc biệt là cha Théophane Vénard (Thánh Ven), tử đạo ngoài cổng thành phía Bắc (1861).
Do nhà thờ nằm trên khoảnh đất trải dài theo phố Phan Đình Phùng và góc phố Nguyễn Biểu, cạnh cửa Bắc thành Thăng Long nên dân gian thường gọi là nhà thờ Cửa Bắc. Tên gọi này vẫn thông dụng cho tới nay.
Về tổng quan kiến trúc, nhà thờ được thiết kế theo phong cách Basilica với mặt bằng hình chữ nhật.
Bên cạnh đó, người thiết kế nhà thờ là kiến trúc sư người Pháp Ernest Hébrard, đã tạo ra một không gian kiến trúc phi đối xứng với một tháp chuông vút cao phía bên sảnh chính.
Điều này làm cho nhà thờ Cửa Bắc có nét độc đáo so với đa phần các công trình Thiên Chúa giáo khác với hình thức đăng đối nghiêm cẩn mà người Pháp thường xây dựng ở Việt Nam.
Có người đã cho rằng đây là sáng tạo đặc biệt của Hébrard nhằm tạo sự phù hợp với cảnh quan khu vực, nhưng thực chất điều này chỉ là sự khai thác một cách khéo léo nguyên tắc tổ hợp nhà thờ thời Phục Hưng. Chính nhờ vậy mà nhà thờ Cửa Bắc, ngoài gác chuông như một điểm nhấn, còn có một mái vòm ở khu vực trung tâm.
Nhà thờ có hệ thống cửa sổ, cửa lấy ánh sáng và thông gió đều được xử lý che nắng và chống mưa hắt bằng mái Thái, ngoại trừ các cửa trang trí và lấy ánh sáng lớn được lắp kính cản quang.
Hệ thống mái ngói nhà thờ được kéo suốt từ gác chuông qua mái vòm tới các không gian chính và phụ khiến cho ta thấy một cảnh quan quen thuộc như đã từng bắt gặp ở đâu đó trong những ngôi đình, ngôi chùa truyền thống ở các làng quê Việt Nam.
Về nội thất, nhà thờ gồm một không gian lớn hình chữ nhật kéo dài với hai hàng cột song song theo hai phía, được chia tương đối thành một không gian đón tiếp nhỏ và một cung thánh.
Giữa hai khu vực này có một không gian chuyển tiếp lớn phía dưới mái vòm, bên phải có một không gian lớn đặt các bàn thờ kính Chúa và các thánh, bên trái là phòng thánh, quen gọi là nhà áo.
Cận cảnh cung thánh của nhà thờ - không gian long trọng dành cho việc cử hành thánh lễ.
Không gian nội thất được cấu tạo và trang trí hoàn toàn theo thiết kế nhà thờ châu Âu.
Theo đánh giá của các nhà nghiên cứu kiến trúc, sự kết hợp các yếu tố phương Đông với những hình thức trang trí nhà thờ Công giáo truyền thống cùng với sự hài hòa của cảnh quan thiên nhiên xung quanh của nhà thờ Cửa Bắc đã tạo nên ấn tượng đẹp về một công trình Thiên Chúa giáo.
Chính vì vậy, nhà thờ Cửa Bắc luôn được đánh giá là điển hình cho phong cách kiến trúc kết hợp châu Âu và Việt Nam.
Đã gần một thế kỷ trôi qua, dù đã qua vài lần tu sửa nhưng đến nay nhà thờ Cửa Bắc vẫn còn giữ được nét cổ kính, nguyên sơ.
Nhà thờ Cửa Bắc cũng được biết đến như một trong số ít nhà thờ có tổ chức thánh lễ bằng tiếng Anh dành cho tín đồ nước ngoài ở Việt Nam.
Vào sáng ngày 19/11/2006, nhân chuyến tham dự Hội nghị lãnh đạo kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) tại Việt Nam, tổng thống Hoa Kỳ George W. Bush và phu nhân Laura Bush đã tham dự thánh lễ tại nhà thờ này.
Một số hình ảnh khác về nhà thờ Cửa Bắc.
