Theo tìm hiểu của Báo Tri thức và Cuộc sống, tính cạnh tranh trong đấu thầu không chỉ được đo lường bằng số lượng nhà thầu tham gia, mà quan trọng hơn là chất lượng của các nhà thầu đó và quá trình đánh giá hồ sơ dự thầu (E-HSDT). Khi xem xét các gói thầu mà Công ty TNHH Xây dựng - Thương mại - Dịch vụ Mai Sơn (Công ty Mai Sơn) tham gia tại TPHCM, có thể thấy những dấu hiệu đáng ngờ về tính cạnh tranh thực chất.

Khi đối thủ bị loại từ "vòng gửi xe" vì lý do cơ bản

Một ví dụ điển hình cho thấy dấu hiệu cạnh tranh hạn chế là gói thầu Thi công xây lắp thuộc dự án Duy tu, dặm vá tuyến đường Trịnh Hoài Đức (ĐH 418), do UBND thành phố Tân Uyên làm chủ đầu tư (Mã TBMT: IB2500060791).

Gói thầu có 3 nhà thầu tham dự: Công ty Mai Sơn, Hợp tác xã Dịch vụ Vận tải Xây dựng Công Minh (HTX Công Minh) và Công ty TNHH MTV Trung Nhân (Công ty Trung Nhân).

Tuy nhiên, Báo cáo đánh giá E-HSDT số 42/2025/BC-PT do Công ty TNHH MTV Tư vấn Xây dựng Phước Tấn lập ngày 01/04/2025 lại cho thấy cuộc đua nhanh chóng kết thúc với 2 nhà thầu.

Cả HTX Công Minh và Công ty Trung Nhân đều bị loại ngay từ bước đánh giá năng lực và kinh nghiệm với cùng một lý do chính: Không đáp ứng "Yêu cầu về nguồn lực tài chính cho gói thầu". Cụ thể, cả hai đều không chứng minh được khả năng tiếp cận tài sản thanh khoản cao hoặc hạn mức tín dụng khả dụng để đáp ứng yêu cầu nguồn lực tài chính là 521.944.000 đồng.

Ngoài ra, cả hai nhà thầu này cũng bị đánh giá là không đáp ứng kinh nghiệm thực hiện hợp đồng tương tự do thiếu các tài liệu chứng minh (biên bản nghiệm thu hoàn thành, quyết định phê duyệt dự án...).

Yêu cầu về nguồn lực tài chính là tiêu chí cơ bản để đảm bảo nhà thầu có khả năng thực hiện dự án. Việc các nhà thầu chuyên nghiệp tham gia đấu thầu nhưng lại không chuẩn bị được hồ sơ này (ví dụ như cam kết tín dụng của ngân hàng) là điều khá bất thường.

Kết quả là, Công ty Mai Sơn là nhà thầu duy nhất còn lại và trúng thầu với tỷ lệ tiết kiệm 1,52%. Kịch bản này làm dấy lên nghi ngại về vai trò của các nhà thầu bị loại, liệu họ có thực sự cạnh tranh hay chỉ tham gia với vai trò "quân xanh" để hợp thức hóa quy trình.

Trường hợp loại nhà thầu giá thấp nhất vì lỗi kê khai

Tính cạnh tranh còn bị đặt dấu hỏi tại gói thầu Sửa chữa trụ sở Công an... phường Vĩnh Tân (Mã TBMT: IB2500006608). Gói thầu này có 4 nhà thầu tham gia.

Biên bản mở thầu ngày 22/01/2025 cho thấy Công ty TNHH Thương mại Dịch vụ Xây dựng Phúc Nam là nhà thầu chào giá thấp nhất với 1.493.136.222 đồng. Công ty Mai Sơn chào giá cao hơn, là 1.642.937.805 đồng.

Tuy nhiên, trong quá trình đánh giá do Công ty Phước Tấn thực hiện, Công ty Phúc Nam đã bị loại. Lý do được đưa ra là số liệu doanh thu kê khai trên webform và Báo cáo tài chính đính kèm "không trùng khớp với nhau", và nhà thầu được ghi nhận là không có công văn trả lời làm rõ khi được yêu cầu.

Việc nhà thầu có giá chào thấp nhất bị loại do các sai sót trong kê khai số liệu, trong khi nhà thầu chào giá cao hơn lại trúng thầu, đặt ra câu hỏi về việc liệu quá trình làm rõ hồ sơ đã được thực hiện một cách triệt để và công bằng hay chưa.

Gói thầu lớn, ít người tham gia và hiện tượng "độc diễn"

Mức độ cạnh tranh thấp còn thể hiện rõ ở số lượng nhà thầu tham dự. Gói thầu Nâng cấp, mở rộng BTXM đường Tân Lập 40, Tân Lập 39 (giai đoạn 1) tại Bắc Tân Uyên (Mã TBMT: IB2500466588) là một ví dụ. Đây là gói thầu đấu thầu rộng rãi với giá dự toán 5.692.146.375 đồng, nhưng chỉ có 2 nhà thầu tham dự. Khi chỉ có 2 nhà thầu cạnh tranh, áp lực giảm giá không lớn, dẫn đến tỷ lệ tiết kiệm chỉ đạt 2,13%.

Thậm chí, dữ liệu tổng hợp năm 2025 cho thấy có những gói thầu đấu thầu rộng rãi nhưng chỉ có duy nhất Công ty Mai Sơn tham dự. Điển hình là Gói thầu Xây lắp tại UBND phường Khánh Bình (trúng ngày 26/04/2025, tỷ lệ tiết kiệm 0,09%) và Gói thầu Thi công xây lắp tại UBND phường Tân Khánh (trúng ngày 07/11/2025, tỷ lệ tiết kiệm 1,09%). Tình trạng này rõ ràng đã làm mất đi tính cạnh tranh của cuộc đấu thầu.

Đối chiếu với tinh thần của Luật Đấu thầu

Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 nhấn mạnh việc bảo đảm cạnh tranh trong đấu thầu. Thực trạng tại các gói thầu nêu trên cho thấy những dấu hiệu cần được các cơ quan chức năng giám sát chặt chẽ hơn. Tình trạng số lượng nhà thầu tham gia ít, đối thủ bị loại với các lý do cơ bản, và tỷ lệ tiết kiệm thấp kéo dài không chỉ ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách mà còn làm xói mòn niềm tin vào tính minh bạch của hoạt động đấu thầu công.

Báo Tri thức và Cuộc sống tiếp tục thông tin:

[Kỳ 5] Để hoạt động đấu thầu hiệu quả hơn: Góc nhìn từ chuyên gia và đối chiếu pháp lý