Ở vùng ngoại ô thành phố Pompeii, các nhà khoa học tìm thấy hàng trăm ngôi mộ có hình dáng rất khác thường. Được biết đến với tên gọi "columelle" (tiếng La tinh là cây cột nhỏ), chúng là những viên đá hình chữ nhật cắm thẳng xuống đất với phần đầu là một cái đĩa hình tròn tượng trưng cho đầu người. Những ngôi mộ có hình dáng đặc biệt như trên đã làm các nhà khảo cổ học đi tìm lời giải suốt nhiều năm qua.
Thành phố cổ Pompeii được biết đến rộng rãi với vụ phun trào của núi lửa Vesuvius năm 79 SCN và bị chôn vùi hoàn toàn trong tro bụi núi lửa. Trước khi xảy ta thảm kịch này, Pompeii cùng với các thành phố khác ở Nam Campania (phía Nam Vịnh Naples) được sáp nhập vào nhà nước La Mã vào đầu thế kỷ thứ 1 TCN.
Những vụ sáp nhập lãnh thổ này xảy ra do cuộc chiến tranh xã hội giữa thành Rome với các đồng minh cũ ở Italy từ năm 91- 88 TCN. "Cây cột nhỏ" có cấu trúc và ý nghĩa khác với các loại lăng mộ xuất hiện trong cùng thời kỳ. Theo các chuyên gia khảo cổ, các ngôi mộ trên có thể đã được xây dựng trong thời tiền La Mã.
Nhiều chuyên gia miêu tả chúng như những vật thể độc nhất trong nền văn hóa và đức tin của dân cư Pompeii và nước láng giềng. Các columelle được tạo ra trước khi các thành phố này bị sáp nhập với Rome, các chuyên gia nói thêm.
Tuy nhiên, các chuyên gia gần đây cho hay "cây cột nhỏ" ở Pompeii được xây dựng sau giữa thế kỷ thứ 1 TCN - thời kỳ thành phố này đã sáp nhập hoàn toàn vào La Mã.
Nghịch lý về thời điểm xuất hiện của ngôi mộ đã hấp dẫn các nhà khảo cổ học. Do vậy, giới chuyên gia tiếp tục tìm hiểu về nguồn gốc và lý do tại sao chúng lại xuất hiện trong thời La Mã.
Rất nhiều nghiên cứu đã được thực hiện để tìm ra mục đích columelle được xây dựng. Trong một nghiên cứu được xuất bản bởi Tạp chí Khảo cổ học Mỹ, chuyên gia khảo cổ Allison Emmerson của Khoa Nghiên cứu Cổ điển tại Đại học Tulane (Hoa Kỳ) đưa ra một số giả thuyết mới để giải mã bí ẩn về "cây cột nhỏ" như chúng có ý nghĩa như thế nào với người dân Nam Campania và tại sao lại được xây dựng vào một thời điểm quá xa như vậy?
Trong thời kỳ tiền La Mã, các thành phố phía nam Vịnh Naples được cho là có sự khác biệt về văn hóa với phần còn lại của Italy. Hậu quả của cuộc chiến tranh xã hội biểu hiện cụ thể trong các biến động lớn về xã hội và chính trị. Toàn bộ bán đảo của Italy bao gồm cả các thành phố trên lần đầu tiên được thống nhất dưới một nền thống trị. Sự kiện trên đe dọa xóa sổ nét văn hóa đặc trưng của dân cư phía Nam Campania.
Chuyên gia khảo cổ Emmerson nhận định "cây cột nhỏ" bắt đầu xuất hiện xung quanh thành phố Pompeii và các thành phố phía Nam khác ngay sau nơi đây được thống nhất. Mỗi "cây cột nhỏ" là một ngôi mộ tập thể của các gia đình (bao gồm cả nô lệ) thời cổ đại. Chúng có hình dạng như phần nửa thân trên của người, đơn giản hơn nhiều so với các ngôi mộ khác cùng thời kỳ.
Theo chuyên gia khảo cổ Emmerson, những ngôi mộ trên đã được dựng lên sau chiến tranh nhằm thể hiện rằng những thành phố này vẫn sở hữu nét văn hóa đặc trưng riêng.
