Hôm thứ Sáu, một tòa phúc thẩm liên bang ra phán quyết rằng phần lớn thuế quan ông Trump áp dụng dựa trên Đạo luật Quyền hạn Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA) năm 1977 là vô hiệu. Tòa cho rằng luật này không hề trao cho tổng thống quyền đánh thuế nhập khẩu – vốn là thẩm quyền hiến định của Quốc hội.
Phán quyết khẳng định lại kết luận trước đó của một tòa cấp dưới vào tháng 5. Tòa cũng chỉ ra rằng “thâm hụt thương mại” – lý do mà ông Trump viện dẫn để tuyên bố tình trạng khẩn cấp – thực chất đã tồn tại nhiều năm, không thể coi là tình huống khẩn cấp.
Vụ việc nhiều khả năng sẽ được đưa lên Tòa Tối cao để xem xét, nhưng thời điểm và kết quả cuối cùng hiện chưa rõ. Trong thời gian chờ, thuế quan khẩn cấp vẫn có hiệu lực đến ít nhất ngày 14/10.
Các loại thuế quan này ảnh hưởng thế nào đến thương mại Mỹ?
Các mức thuế “khẩn cấp” chiếm tới 78% nguồn thu thuế nhập khẩu mới mà doanh nghiệp Mỹ đang gánh, theo Quỹ Thuế (Tax Foundation). Chúng dao động từ 10% đến 50%, trong đó tăng mạnh nhất là thuế với hàng hóa Trung Quốc – lên thêm hơn 30 điểm phần trăm.
Ông Trump đã tận dụng các mức thuế này như “cây gậy” trong đàm phán thương mại song phương. Ông từng áp 50% thuế lên hàng nhập khẩu từ Ấn Độ nhằm ép nước này ngừng mua dầu của Nga và cũng dùng mức thuế tương tự với Brazil để gây sức ép liên quan đến vụ truy tố cựu Tổng thống Jair Bolsonaro.
Nếu Tòa Tối cao giữ nguyên phán quyết, toàn bộ các thỏa thuận thương mại song phương dựa trên thuế quan khẩn cấp sẽ trở nên vô hiệu, đồng thời ông Trump cũng mất đi công cụ quan trọng để mặc cả trên trường quốc tế.
Doanh nghiệp và kinh tế Mỹ bị ảnh hưởng ra sao?
Việc thuế quan bị treo hiệu lực khiến doanh nghiệp nhập khẩu rơi vào tình thế “tiến thoái lưỡng nan”. Họ buộc phải trả thuế ngay khi nhận hàng, dù chưa biết sau này có được hoàn lại hay không nếu tòa bác bỏ chính sách. Điều này khiến nhiều công ty tạm hoãn nhập hàng, dẫn đến tình trạng nhập khẩu thất thường – lúc tăng vọt, lúc sụt mạnh.
Nếu phán quyết cuối cùng đứng về phía nguyên đơn, chính phủ Mỹ sẽ phải hoàn trả khoảng 100 tỷ USD thuế quan khẩn cấp đã thu. Đây là số tiền mà ông Trump từng coi là “nguồn thu bổ sung” giúp giảm bớt thâm hụt ngân sách.
Dù vậy, ông Trump vẫn còn nhiều loại thuế khác không bị ảnh hưởng bởi phán quyết, như thuế thép, nhôm, ô tô và linh kiện – vốn được biện minh bằng lý do an ninh quốc gia hoặc chống lại hành vi thương mại không công bằng. Những biện pháp này có cơ sở pháp lý vững chắc hơn, nhưng thủ tục thường phức tạp và chậm chạp hơn so với thuế khẩn cấp.
Nếu mất công cụ thuế khẩn cấp, ông Trump sẽ làm gì?
Giới quan sát nhận định, nếu không còn quyền áp thuế theo cơ chế khẩn cấp, ông Trump sẽ buộc phải chuyển sang các loại thuế khác để tiếp tục cuộc chiến thương mại. Tuy nhiên, điều này đồng nghĩa quá trình sẽ chậm hơn và tác động hẹp hơn so với cách tiếp cận mà ông ưa thích.
Trong bất kỳ kịch bản nào, các nhà nhập khẩu có thể thở phào nếu gánh nặng thuế khẩn cấp biến mất, nhưng giới phân tích tin rằng ông Trump sẽ tìm cách khác để duy trì sức ép thương mại. Cuộc chiến này, vì thế, chưa có dấu hiệu sớm kết thúc.
