Trong kho tàng ẩm thực dân gian Việt Nam, có nhiều loại cây mọc hoang nơi bờ ruộng, bờ mương, tưởng chừng vô giá trị, nhưng lại ẩn chứa hương vị đặc biệt và giá trị dinh dưỡng cao. Một trong số đó là cây nưa, hay còn gọi là khoai nưa, thuộc họ Ráy (Araceae), tên khoa học Arisaema erubescens. Đây là loại cây họ môn, họ hàng gần với bạc hà nước, khoai sọ, dọc mùng…
Cây nưa vốn là loại thực vật ưa ẩm, sinh trưởng tốt ở những vùng đất ướt, nhiều bùn. Trước đây, nưa thường mọc tự nhiên ở các bờ ruộng, bờ ao, ven suối, ít được chú ý. Tuy nhiên, nhờ hương vị đặc biệt và tiềm năng sử dụng cao, hiện nay nhiều địa phương, đặc biệt là các vùng miền Trung và miền núi phía Bắc, đã bắt đầu trồng nưa như một loại cây thực phẩm để khai thác vào mùa thu - đông.
Phần thân non của cây nưa còn được gọi là chột nưa được người dân xứ Huế và một số tỉnh miền Trung sử dụng từ rất lâu như một nguyên liệu nấu ăn phổ biến. Chột nưa có thể chế biến thành nhiều món, trong đó ngon nhất là kho với các loại cá nhỏ như cá cấn, cá mại, cá sơn….
Khi mùa đông về, trời mưa dầm kéo dài, cá vặt sinh sôi dày đặc ở sông rạch, cũng là lúc cây nưa phát triển mạnh. Món chột nưa kho cá vì thế mà gắn bó sâu đậm với ký ức ẩm thực người miền Trung: ấm nóng, đậm đà, hơi nhẩn đắng, bùi béo, rất đưa cơm trong tiết trời lạnh giá.
Không chỉ phần thân, củ nưa cũng là kho dinh dưỡng. Củ nưa chứa nhiều tinh bột đặc biệt, giàu chất xơ hòa tan, ít calo. Từ lâu, người dân ở Lạng Sơn, Quảng Ninh, Hà Giang... đã biết sử dụng củ nưa như nguồn thực phẩm thiết yếu. Trong thời kỳ khó khăn, đây còn là thức ăn "chống đói", được luộc hoặc hấp chín để ăn thay cơm.
Ngày nay, củ nưa được xay thành bột nưa (còn gọi là bột konjac), dùng trong nhiều món ăn hiện đại như: Mì shirataki (mì không tinh bột), thạch nưa, bánh chay, trân châu, pha cùng nước dừa, sữa, chanh để làm thức uống thanh mát, khuấy chín thành món ăn giàu chất xơ, hỗ trợ giảm cân...
Củ nưa (konjac) còn mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe nhờ hàm lượng chất xơ dồi dào và chỉ số đường huyết thấp. Dưới đây là những công dụng nổi bật của loại thực phẩm đặc biệt này:
Hỗ trợ tiêu hóa, giảm táo bón
Một trong những công dụng nổi bật nhất của củ nưa là khả năng cải thiện hệ tiêu hóa. Nhờ chứa chất xơ hòa tan glucomannan, củ nưa giúp làm mềm phân, tăng khối lượng phân và thúc đẩy hoạt động của nhu động ruột. Nghiên cứu cho thấy việc bổ sung glucomannan có thể tăng đến 30% chức năng vận động của ruột, đồng thời giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột – một yếu tố quan trọng trong việc phòng ngừa táo bón mạn tính.
Kiểm soát cân nặng
Những ai đang theo đuổi chế độ ăn lành mạnh hoặc ăn kiêng thường lựa chọn củ nưa nhờ hàm lượng calo thấp và khả năng tạo cảm giác no lâu. Glucomannan trong củ nưa khi vào dạ dày sẽ tạo thành một lớp gel, làm chậm quá trình tiêu hóa và kéo dài cảm giác no. Điều này giúp kiểm soát cơn thèm ăn, hỗ trợ giảm lượng thực phẩm nạp vào trong ngày. Đây cũng là lý do vì sao các sản phẩm từ củ nưa như mì shirataki hay cơm nưa lại được ưa chuộng trong chế độ low-carb.
Giảm cholesterol, bảo vệ tim mạch
Củ nưa được xem là thực phẩm lý tưởng cho những người có nguy cơ mắc bệnh tim mạch. Theo nhiều nghiên cứu, chất xơ glucomannan giúp giảm hấp thu cholesterol xấu (LDL) từ thực phẩm, từ đó góp phần hạ mỡ máu và duy trì sức khỏe tim mạch. FDA (Mỹ) từng công bố rằng có đủ bằng chứng khoa học chứng minh việc sử dụng củ nưa thường xuyên có thể giúp giảm nguy cơ đột quỵ và bệnh lý mạch vành.
Hỗ trợ điều hòa đường huyết
Một lợi ích không thể bỏ qua của củ nưa là khả năng ổn định đường huyết. Với chỉ số đường huyết (GI) thấp và khả năng làm chậm hấp thu glucose, các món ăn làm từ củ nưa như mì nưa, bún nưa, thạch nưa rất thích hợp cho người bị tiểu đường tuýp 2 hoặc người cần kiểm soát lượng đường trong máu. Glucomannan còn giúp hạn chế cảm giác thèm đồ ngọt, từ đó giảm thiểu nguy cơ tăng đường huyết sau ăn.
Hỗ trợ cải thiện làn da
Bên cạnh các lợi ích về tiêu hóa và chuyển hóa, củ nưa còn góp phần chăm sóc da. Một số nghiên cứu cho rằng glucomannan có thể giảm mụn trứng cá, hạn chế dị ứng và hỗ trợ quá trình phục hồi vết thương. Với những ai đang theo đuổi chế độ ăn uống đẹp da, bột nưa có thể là một nguyên liệu lý tưởng, vừa thanh mát lại vừa lành tính.