Trong ký ức của nhiều người miền Tây, bình bát dây là loài rau dân dã gắn liền với những bữa cơm quê mộc mạc. Loài cây này còn có nhiều tên gọi khác nhau như bát bát, mảnh bát, miểng bát… Chúng có tên khoa học của nó là Coccinia cordifolia (L.) Cogn, thuộc họ Bí (Cucurbitaceae). Không chỉ có ở Việt Nam, dây bình bát còn mọc nhiều ở Ấn Độ, Nam Trung Quốc, Malaysia và một số nước châu Á khác. Ở nước ta, từ đồng bằng cho đến miền núi, đâu đâu cũng có thể bắt gặp dây bình bát leo xanh mướt nơi hàng rào, nương rẫy hay bờ bụi.
Dây bình bát vốn mọc dại ở bờ rào hay bờ bụi, ít ai biết ngọn và lá non của chúng có thể làm thành món ăn hấp dẫn
Dây bình bát có hình dáng khá đặc trưng: lá mọc so le, hình tim, có răng cưa nhẹ ở mép, hoa nhỏ màu trắng ngà mọc đơn lẻ. Quả non màu xanh, to bằng ngón tay cái, có vị hơi đắng. Khi chín, quả chuyển sang màu đỏ rực rỡ, vị ngọt thanh. Ngoài quả, phần thường được người dân quê sử dụng làm rau là những đọt và lá non của dây bình bát.
Vào những ngày nông nhàn, chỉ cần ra sau vườn, hái một rổ lá non và đọt non dây bình bát là đã có ngay món canh ngọt lành cho cả nhà. Bình bát có thể nấu cùng tôm, tép, cá lóc, cá trê, thịt lợn, thịt bò… Món nào cũng mang đến vị ngọt tự nhiên, giòn giòn, thanh mát. Ai đã từng thưởng thức một lần đều khó quên mùi thơm thoang thoảng và vị béo ngọt rất đặc trưng của loại rau này.
Đặc biệt, người dân miền Tây còn có một món ăn vô cùng độc đáo: canh bình bát hột vịt lộn. Sự kết hợp nghe qua tưởng chừng lạ lẫm, nhưng khi nấu lên lại tạo ra vị thanh mát xen lẫn béo ngậy, ai ăn thử một lần cũng thích mê mẩn hương vị của chúng. Thậm chí, nhiều gia đình còn biến tấu thành món lẩu hột vịt lộn nhúng rau bình bát, ăn kèm bún, vừa ngon vừa bổ dưỡng. Đây là món ăn mà người miền Tây thường đãi khách quý hoặc giới thiệu với bạn bè ở xa tới.
Dây bình bát nấu canh hột vịt lộn là món ăn độc đáo nhất ở miền Tây
Những món ăn từ dây bình bát cũng gắn liền với nỗi nhớ quê của nhiều người con xa xứ. Anh Hà (ở Vĩnh Long ) kể, hiện anh đang sống và làm việc ở thành phố nhưng mỗi lần trở về quê đều tranh thủ hái đầy rổ bình bát để đem lên thành phố nấu lẩu, nấu canh. Khi không có dịp về quê, anh phải đặt rau qua mạng với giá 70.000 đồng/kg.
Còn chị Nga (An Giang) chia sẻ: “Phía sau nhà tôi có khoảng đất trống, dây bình bát mọc um tùm, leo kín cả hàng rào. Mùa hè nóng nực, tôi thường hái lá non đem nấu canh với thịt, tôm hay cá đều thấy ngọt lành, dễ ăn. Trong đó, món được nhiều bà con miền Tây ưa chuộng nhất vẫn là canh cua đồng nấu bình bát, vừa dân dã vừa đậm hương vị đồng quê".
Từ một loại cây leo mọc hoang ven hàng rào, bình bát dây nay đã bước chân vào đời sống hiện đại, trở thành đặc sản quê nhà được nhiều người săn tìm. Trong y học cổ truyền, rau bát có vị ngọt mát, có tác dụng: mát phế, thanh vị, nhuận táo, sinh tân dịch, dưỡng âm, tiêu độc.
