Dự thảo lần hai nghị định của Chính phủ quy định về điều kiện kinh doanh thiết bị, phần mềm ngụy trang dùng để ghi âm, ghi hình, định vị do Bộ Công an soạn thảo đang gây nhiều ý kiến trái chiều từ dư luận. Đặc biệt, khoản 3 Điều 4 dự thảo này quy định: "Chỉ cơ quan chuyên trách bảo vệ an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội mới được sử dụng thiết bị, phần mềm ngụy trang dùng ghi âm, ghi hình, định vị phục vụ hoạt động bảo vệ an ninh quốc gia, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội, phòng chống tội phạm và nhiệm vụ quốc phòng" và Khoản 6 Điều 5 của dự thảo cũng nghiêm cấm việc sử dụng thiết bị, phần mềm ngụy trang dùng để ghi âm, ghi hình, định vị gây phương hại an ninh quốc gia và trật tự, an toàn xã hội.

Bàn về một số điều trong dự thảo trên, luật sư Nguyễn Thế Truyền (Công ty Luật hợp danh Thiên Thanh) nhận định, một số quy định trong dự thảo trên đã triệt tiêu quyền của người dân, giới hạn tối đa chủ thể có khả năng tố cáo tham những, hạn chế hoàn toàn quyền tác nghiệp của báo chí, xâm phạm đến các hoạt động đúng đắn của luật sư trong quá trình thu thập chứng cứ nhằm mục đích tìm ra sự thật khách quan, bảo vệ thân chủ, bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa.

"Dự thảo Nghị định quy định điều kiện kinh doanh thiết bị, phần mềm ngụy trang dùng để ghi âm, ghi hình, định vị phải khẳng định đây là nghị định quy định về một lĩnh vực kinh doanh có điều kiện, đối tượng áp dụng là các cơ sở kinh doanh trong đó quy định rõ chi có 3 đối tượng được phép kinh doanh như đơn vị thuộc Bộ công an, đơn vị thuộc Bộ quốc phòng và đơn vị được Bộ công an, Bộ quốc phòng cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện. Vậy ta có quyền đặt câu hỏi, một nghị định đang quy định về điều kiện kinh doanh một lĩnh vực hàng hoá có điều kiện có thể gài cắm thêm các quy định, chế tài mà nó đã được quy định trong luật, trong hiến pháp?

Điều 4, khoản 3 dự thảo có quy định: “Chỉ cơ quan chuyên trách bảo vệ an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội được sử dụng thiết bị, phần mềm ngụy trang dùng để ghi âm, ghi hình, định vị phục vụ cho hoạt động bảo vệ an ninh quốc gia, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội, phòng, chống tội phạm và nhiệm vụ quốc phòng”.

Quy định này đã đi ngược lại quy định về quyền thu thập chứng cứ của người dân trong luật tố tụng dân sự 2015 đã có hiệu lực, tại Điều 94, Điều 95 quy định nguồn chứng cứ là các dữ liệu điện tử được thu thập; tổ chức cá nhân có quyền thu thập tài liệu chứng cứ bằng những biện pháp như thu thập tài liệu đọc được, nghe được, nhìn được, thông điệp dữ liệu điện tử.

Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 tới đây có hiệu lực cũng có quy định mới về dữ liệu điện tử ở chương về chứng cứ tại Điều 99: Dữ liệu điện tử là ký hiệu, chữ viết, chữ số, hình ảnh, âm thanh hoặc dạng tương tự được tạo ra, lưu trữ, truyền đi hoặc nhận được bởi phương tiện điện tử. Dữ liệu điện tử được thu thập từ phương tiện điện tử, mạng máy tính, mạng viễn thông, trên đường truyền và các nguồn điện tử khác. Giá trị chứng cứ của dữ liệu điện tử được xác định căn cứ vào cách thức khởi tạo, lưu trữ hoặc truyền gửi dữ liệu điện tử; cách thức bảo đảm và duy trì tính toàn vẹn của dữ liệu điện tử; cách thức xác định người khởi tạo và các yếu tố phù hợp khác", Luật sư Truyền nêu ý kiến.

Theo luật sư Nguyễn Thế Truyền, nếu với lý do lo sợ việc sử dụng các thiết bị ghi âm, ghi hình giấu kín, hoặc được nguỵ trang kia sẽ xâm phạm đến đời tư, thông tin các nhân hay cao hơn nữa là xâm phạm an ninh quốc gia thì đều đã có luật điều chỉnh, thậm chí còn được quy định rõ trong hiến pháp là đạo luật cao nhất.

"Việc gom quy định những người sử dụng vào vô hình chung đã tạo ra cơ hội vi phạm pháp luật cho tất cả mọi người, vì với các thiết bị điện thoại thông minh cũng có chức năng ghi âm, ghi hình và có thể được hiểu đã được nguỵ trang dưới hình thức tên gọi là điện thoại, và những dữ liệu ghi trong điện thoại thông minh đó có phải là người vi phạm theo quy định tại dự thảo nghị định này hay không? Có những lĩnh vực đặc biệt như báo chí, luật sư, việc phải sử dụng thường xuyên các thiết bị ghi âm, ghi hình khác nhau là hoàn toàn phù hợp với quy định của luật chuyên ngành là luật báo chí, luật luật sư nhằm mục đích phục vụ cho công việc hành nghề của mình. Nếu theo quy định trong dự thảo trên thì Nghị định đã đi ngược lại với quy định của luật, đi ngược lại quy định của Hiến pháp", luật sư Truyền cho hay.

Luật sư Truyền cũng bày tỏ quan điểm: "Với người dân có trách nhiệm tố giác tội phạm tham nhũng, đây là những chủ thể đặc biệt, có quyền lực do pháp luật trao. Việc tố cáo không có căn cứ của người dân đối với các tội danh tham nhũng sẽ bị rơi vào trường hợp vi phạm tội danh “vu khống” hoặc tệ hơn nữa có thể sẽ bị xử lý hình sự. Thời gian vừa qua, rất nhiều vụ tham nhũng đình đám được phanh phui nhờ vào sự tố giác của dân chúng, của truyền thông và hầu như đều phải có những chứng cứ điện tử là file ghi âm, ghi hình và không ít trong số đó được thực hiện dưới hình thức giấu kín, hay nguỵ trang".

Luật sư Truyền cho rằng, quy định của dự thảo nghị định này khả năng thực thi trên thực tế không khả thị. Khi quy định này được thể chế hoá có hiệu lực thì việc những file ghi âm, ghi hình bằng phương thức giấu kín, nguỵ trang sẽ bị người dân chuyển cho các bên thứ 3 vì không muốn liên luỵ, với tốc độ của mạng xã hội, kênh chia sẻ trực tuyến thì rất dễ bị các đối tượng khác sử dụng vào mục đích xấu. Dự thảo quy định theo hướng cấm người dân, tổ chức ngoài những người được chỉ định hình như chỉ có tác dụng tạo cơ hội vi phạm pháp luật cho tất cả mọi người. Tạo cơ hội cho các cơ quan bị người dân giám sát chối tội, thậm chí kết tội lại đối với những người đã, đang tích cực phòng chống tham những theo chủ trương của Đảng và chính phủ, làm xói mòn niềm tin của người dân vào một chính phủ kiến tạo, minh bạch.

"Một quy định triệt tiêu quyền của người dân, giới hạn tối đa chủ thể có khả năng tố cáo tham những, hạn chế hoàn toàn quyền tác nghiệp của báo chí, xâm phạm đến các hoạt động đúng đắn của luật sư trong quá trình thu thập chứng cứ nhằm mục đích tìm ra sự thật khách quan, bảo vệ than chủ, bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa. Quy định trong một nghị định buộc phải tuân thủ tính thống nhất của cả hệ thống văn bản quy phạm pháp luật khác, đi ngược lại với các quy định của Luật, Hiến pháp thì bản thân quy định đó đã không có giá trị về mặt pháp lý, không có khả năng được thực thi trên thực tế là điều hoàn toàn có thể xảy ra", Luật sư Truyền cho biết.