Ngày 7/1, Cơ quan CSĐT Công an huyện Đức Hoà, tỉnh Long An đã ra quyết định khởi tố 4 bị can Tịnh thất Bồng Lai gồm Lê Tùng Vân (90 tuổi), Lê Thanh Hoàn Nguyên (32 tuổi), Lê Thanh Nhất Nguyên (31 tuổi) và Lê Thanh Trùng Dương (27 tuổi) về tội lợi dụng quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của tổ chức, cá nhân. Trong đó, 3 đối tượng Hoàn Nguyên, Nhất Nguyên, Trùng Dương bị bắt tạm giam, riêng ông Lê Tùng Vân, cơ quan điều tra áp dụng biện pháp ngăn chặn cấm di chuyển khỏi nơi cư trú.
Trao đổi với báo Tri thức và Cuộc sống, Tiến sĩ, luật sư Đặng Văn Cường, Đoàn Luật sư TP Hà Nội lý giải, ông Lê Tùng Vân được áp dụng biện pháp cấm đi khỏi nơi cư trú (tại ngoại) là do mới chỉ bị khởi tố bị can về một tội danh ít nghiêm trọng.
Trước đó, cơ quan điều tra có thể khởi tố vụ án về nhiều tội danh: lừa đảo chiếm đoạt tài sản; loạn luân; lợi dụng quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích nhà nước, quyền lợi của tổ chức, cá nhân. Về nguyên tắc thì sau khi khởi tố vụ án hình sự (do có dấu hiệu tội phạm), cơ quan điều tra sẽ tiếp tục xem xét làm rõ vai trò của các nghi can để tiến hành khởi tố bị can và áp dụng các biện pháp ngăn chặn.
Theo luật sư Cường, "Khởi tố vụ án" và "khởi tố bị can" là các quyết định tố tụng khác nhau, hậu quả pháp lý khác nhau. Việc khởi tố vụ án và khởi tố bị can có thể thực hiện đồng thời hoặc cũng có thể khởi tố vụ án trước, sau đó tiến hành điều tra, trong quá trình điều tra làm rõ hành vi của bị can nào sẽ khởi tố bị can đó. Bởi vậy, nếu mới chỉ khởi tố vụ án chưa ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của cá nhân nào, còn khi đã khởi tố bị can sẽ xác định cụ thể người thực hiện hành vi vi phạm pháp luật là ai, đồng thời sẽ áp dụng các biện pháp ngăn chặn theo quy định pháp luật.
Trong quá trình điều tra, cơ quan điều tra sẽ khởi tố các bị can về các tội danh đã được khởi tổ trước đó. Có thể khởi tố một bị can với nhiều tội danh, theo đó sẽ áp dụng các biện pháp ngăn chặn khác nhau theo quy định của bộ luật tố tụng hình sự năm 2015.
Với tội lợi dụng quyền tự do dân chủ để xâm phạm lợi ích nhà nước, quyền và ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân theo Điều 331 BLHS thì việc áp dụng biện pháp cấm đi khỏi nơi cư trú đối với bị can Lê Tùng Vân là có căn cứ. Cụ thể, tội lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức cá nhân là tội ít nghiêm trọng nếu truy tố theo khoản 1 và là tội nghiêm trọng nếu truy tố theo khoản 2 của điều luật.
Việc xác định loại tội ít nghiêm trọng hay tội nghiêm trọng... sẽ là một trong những yếu tố quan trọng quyết định đến việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn theo quy định của bộ luật tố tụng hình sự năm 2015. Sau khi khởi tố bị can, cơ quan điều tra sẽ áp dụng biện pháp tạm giam để phục vụ điều tra hoặc áp dụng biện pháp cấm đi khỏi nơi cư trú tùy thuộc vào từng diễn biến vụ án cụ thể căn cứ vào quy định của bộ luật tố tụng hình sự năm 2015.
Theo điều 119. Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015, biện pháp tạm giam sẽ áp dụng đối với các bị can bị khởi tố trong khung hình phạt có tội danh từ 7 năm tù trở lên đến 15 năm tù (là tội rất nghiêm trọng) và tội danh có khung hình phạt từ 15 năm tù trở lên là tội đặc biệt nghiêm trọng.
Bộ luật Tố tụng hình sự cũng quy định, Tạm giam có thể áp dụng đối với bị can, bị cáo về tội nghiêm trọng, tội ít nghiêm trọng mà Bộ luật hình sự quy định hình phạt tù trên 2 năm khi có căn cứ xác định người đó thuộc một trong các trường hợp: Đã bị áp dụng biện pháp ngăn chặn khác nhưng vi phạm; Không có nơi cư trú rõ ràng hoặc không xác định được lý lịch của bị can; Bỏ trốn và bị bắt theo quyết định truy nã hoặc có dấu hiệu bỏ trốn; Tiếp tục phạm tội hoặc có dấu hiệu tiếp tục phạm tội; Có hành vi mua chuộc, cưỡng ép, xúi giục người khác khai báo gian dối, cung cấp tài liệu sai sự thật; tiêu hủy, giả mạo chứng cứ, tài liệu, đồ vật của vụ án, tẩu tán tài sản liên quan đến vụ án; đe dọa, khống chế, trả thù người làm chứng, bị hại, người tố giác tội phạm và người thân thích của những người này.
Như vậy, nếu đến nay chỉ khởi tố bị can đối với 4 bị can trên về một tội danh theo khoản 1, điều 331 bộ luật hình sự năm 2015, cơ quan điều tra chỉ tạm giam khi thuộc một trong các trường hợp nêu trên (không có nơi cư trú rõ ràng, bỏ trốn, cản trở hoạt động điều tra...), nếu không thuộc trường hợp nêu trên thì mặc nhiên sẽ áp dụng biện pháp cấm đi khỏi nơi cư trú.
Khoản 4, Điều 119 bộ luật tố tụng hình sự quy định đối với bị can, bị cáo là người già yếu, người bị bệnh nặng mà có nơi cư trú và lý lịch rõ ràng thì không tạm giam mà áp dụng biện pháp ngăn chặn khác, trừ một số trường hợp. Do đó, kể cả trường hợp khởi tố theo khoản 2 điều 331 với mức hình phạt có thể lên đến 7 năm tù nhưng ông Lê Tùng Vân được xác định là người "già yếu" (trên 75 tuổi) và không thuộc một trong các trường hợp bắt buộc phải áp dụng biện pháp tạm giam theo Điều 119 BLTTHS thì cơ quan điều tra sẽ ra quyết định cấm đi khỏi nơi cư trú với người đàn bị can này.
Trong quá trình điều tra nếu cơ quan điều tra tiếp tục khởi tố ông này về tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản theo khoản 4, Điều 174 BLHS hoặc tội xâm phạm tình dục (Hiếp dâm, cưỡng dâm, giao cấu..) với tình tiết định khung là "có tính chất loạn luân" thì rất có thể cơ quan điều tra sẽ áp dụng biện pháp tạm giam đối với ông này. Trừ trường hợp có căn cứ cho thấy ông này thuộc trường hợp "là người già yếu, người bị bệnh nặng mà có nơi cư trú và lý lịch rõ ràng". Ông này đã gần 90 tuổi được xác định là "người già", tuy nhiên phải là "già + yếu" thì mới thuộc trường hợp được cấm đi khỏi nơi cư trú, hoặc là người bị bệnh nặng và có lý lịch rõ ràng. Nếu chỉ là người già nhưng "không yếu" hoặc là người bệnh nặng nhưng không có lý lịch rõ ràng thì vẫn tiến hành tạm giam theo quy định pháp luật.
Ngoài ra, nếu chỉ bị khởi tố về một tội danh theo Điều 331 BLHS nhưng ông này có dấu hiệu tiếp tục phạm tội, bỏ trốn, cản trở hoạt động điều tra thì sẽ thay đổi biện pháp ngăn chặn là tạm giam.
Như vậy có hai tình huống xảy ra ông Lê Tùng Vân sẽ bị tạm giam đó là nếu khởi tố thêm về tội danh lừa đảo hoặc tội xâm phạm tình dục với tình tiết định khung là có tính chất loạn luân hoặc trong trường hợp ông này có dấu hiệu tiếp tục thực hiện hành vi phạm tội, có dấu hiệu bỏ trốn hoặc cản trở hoạt động điều tra. Vấn đề này sẽ phụ thuộc vào kết quả điều tra cũng như thái độ, nhận thức, hành vi của bị can này trong thời gian tới đây.
