Vào ngày 22/6/1941, theo lệnh của nhà độc tài Adolf Hitler, quân đội phát xít Đức bất ngờ tấn công Liên Xô. Kế hoạch xâm lược Liên Xô được Hitler đặt tên mã là chiến dịch Barbarossa.
Theo kế hoạch, Hitler muốn thôn tính Liên Xô trong vòng 4 tháng. Để thực hiện kế hoạch này, Đức quốc xã triển khai 3/4 quân số của quân đội Đức cùng với quân đội nhiều nước đồng minh tại châu Âu. Lực lượng quân sự còn lại của Đức đồn trú ở Tây Âu và Bắc Phi.
Với khoảng 5 triệu binh sĩ, 190 sư đoàn, 5.000 xe tăng và 4.950 máy bay, quân đội phát xít Đức bất ngờ tấn công Liên Xô nên giành được những thắng lợi trong vài tháng đầu tiên.
Theo các nhà nghiên cứu, yếu tố bất ngờ khiến phát xít Đức thắng thế trong giai đoạn đầu của cuộc chiến đó là, trước khi tấn công Liên Xô, Hitler không công bố bất cứ lời tuyên chiến nào.
Thêm nữa, trước đó, vào ngày 23/8/1939, Liên Xô và Đức kí “Hiệp ước không tấn công lẫn nhau”, còn được biết dưới tên gọi “Hiệp ước Molotov – Ribentrov”.
Đến ngày 27/9/1939, sau khi đánh chiếm Ba Lan, Đức và Liên Xô ký tiếp một hiệp ước. Đó là Hiệp ước về quan hệ hữu nghị và đường biên giới giữa Liên Xô và Đức.
Do đó, giới chức Liên Xô không thể ngờ rằng, chính quyền Hitller phá vỡ 2 hiệp ước trên. Đây là một trong những lý do khiến Liên Xô không kịp trở tay trước cuộc tấn công bất ngờ của Đức quốc xã.
Một lý do khác đó là có sự chuẩn bị đầy đủ cả về quân số lẫn vũ khí của phía phát xít Đức.
Đội quân xâm lược của Hitler có ưu thế vượt trội hơn so với Hồng quân Liên Xô. Nhờ vậy, binh lính Đức quốc xã dễ dàng tràn qua phần lớn biên giới của Liên Xô và đánh chiếm một số vùng lãnh thổ của nước này.
Thêm nữa, các tướng sĩ chỉ huy của Hồng quân Liên Xô không dự đoán được chiến thuật, cường độ, mật độ tấn công của quân địch. Từ đó, Liên Xô không có kế hoạch phòng thủ kịp thời.
