Người đầu tiên từng tuyên bố đã tìm ra "Thành phố Trắng" La Ciudad Blanca là nhà thám hiểm Mỹ Theodore Morde. Đó là ngày 12/7/1940 khi ông Morde trở về sau chuyến đi tới các khu rừng già tăm tối nhất của Trung Mỹ với một câu chuyện thú vị về những gì ông tìm thấy ở đó.

Ông Morde, một Indiana Jones trong đời thực và sau này trở thành điệp viên thời chiến của Mỹ, đã được người sáng lập ra Bảo tàng Dân Anh-điêng Mỹ danh tiếng ở New York thuê truy tìm "Thành phố Trắng" huyền thoại, nơi vốn được đồn thổi là ngập chìm trong vàng và do một nền văn minh bí ẩn nhưng vĩ đại không kém các nền văn minh của người Aztec và người Maya xây dựng nên.

Các nhà thám hiểm từng săn lùng La Ciudad Blanca suốt nhiều thế kỷ, kể từ khi nhà xâm lược Tây Ban Nha Hernando Cortes chiếm đóng Trung Mỹ vào đầu thế kỷ 16 và nghe được những lời đồn thổi về sự giàu có của nó. Tuy nhiên, thành phố huyền thoại vẫn ẩn giấu kín suốt hàng trăm năm, cho tới khi ông Morde khăng khăng đã tìm thấy nó ở vùng rừng mưa nhiệt đới Mosquitia, một khu vực có diện tích hơn 82.879,6km2 hoang vu khắc nghiệt ở Honduras and Nicaragua.

Ông Morde đã mô tả việc bản thân và người đồng hành có tên Lawrence Brown, với chỉ một khẩu súng lục và một con dao rựa, mất 4 tháng đã mở đường đi xuyên qua khu rừng "gần như không thể tiếp cận được", các đầm lầy, sông và núi, trước khi tới một thung lũng ẩn giấu chứa tàn tích của một thành phố có tường bao quanh, được xây bằng đá trắng như thế nào.

Người Anh-điêng bản xứ ở đó kể với ông rằng, một tộc người cùng thời với người Maya cổ xưa nhưng đã biến mất từ lâu, từng thờ phụng một vị thần khỉ kỳ lạ. Bức tượng khổng lồ về vị thần khỉ này vẫn còn bị chôn giấu dưới các thảm thực vật hàng thế kỷ.

Tộc người bí ẩn đã có các cuộc hiến sinh người đẫm máu cho vị thần khỉ của họ, sau đó ăn thịt nạn nhân theo một nghi lễ của tập tục ăn thịt đồng loại. Ông Morde nói, trong chuyến đi ngắn ngủi của mình, ông cũng đã tận mắt chứng kiến một nghi lễ đáng sợ, trong đó những người bản địa xử tử và ăn thịt khỉ tại khu di tích của "Thành phố Trắng".

Và còn có một truyền thuyết khác, rằng Thần khỉ đã tạo ra rất nhiều hậu duệ, một chủng tộc nửa người, nửa khỉ có biệt danh "người lông lá". Dân bản địa tin, khỉ từ trong rừng sâu từ cách đây rất lâu đã bắt trộm các trinh nữ trong làng của họ để đẻ ra người lai và "Thành phố Trắng" đã được bảo vệ bằng các lời nguyền.

Để chứng minh các tuyên bố gây kinh ngạc của mình, ông Morde, khi đó mới 29 tuổi và mới đi vòng quanh thế giới 5 lần, mang hàng ngàn đồ tạo tác về Mỹ, chẳng hạn như các đồ dùng bằng đá và các mặt nạ chạm khác hình khỉ tí hon. Ông chưa bao giờ hé lộ vị trí chính xác của thành phố đổ nát vì lo ngại nó sẽ bị cướp phá trước khi ông có thể quay trở lại.

Tuy nhiên, ông Morde đã không bao giờ quay trở lại và chết một cách bí ẩn vào năm 1954, mang theo xuống mồ bí mật về vị trí "Thành phố Trắng". Một số người cuồng tín cho rằng, ông Morde đã mất mạng như cảnh báo của thổ dân bản địa về lời nguyền linh ứng khi phá vỡ sự yên bình của thành phố cấm.

Nhiều thế hệ nhà thám hiểm đã đổ xô vào rừng sâu để tìm kiếm thành phố nhưng thất bại, Các chuyên gia thậm chí từng tuyên bố khám phá của ông Morde như trò lừa bịp nhằm đề cao bản thân.

Dẫu vậy, những người hoài nghi hiện có thể phải rút lại lời kết tội của họ. Một nhóm nhà khảo cổ học Mỹ và Honduras trở về từ La Mosquitia hồi năm 2015 và cũng công bố đã tìm thấy những gì còn lại của cái được tin là thành phố của thần khỉ như ông Morde mô tả, ở một thung lũng rừng mưa nhiệt đới hình miệng núi lửa, bị các ngọn núi dốc đứng bao quanh.

Theo tạp chí National Geographic, vốn đồng hành cùng cuộc thám hiểm, nhóm khảo cổ học đã tiến hành khảo sát và vẽ bản đồ "các quảng trường rộng lớn, các công sự, gò đất và một kim tự tháp bằng đất nung thuộc về một nền văn hóa phát triển cách đây 1.000 năm và sau đó biến mất".

Nhóm nghiên cứu cũng khám phá một bộ sưu tập các đồ chạm khắc bằng đá ấn tượng, còn nguyên vẹn kể từ khi thành phố bị bỏ hoang.

Nhà khảo cổ học Christopher Fisher thuộc Đại học Colorado, một thành viên nhóm nghiên cứu, tin rằng, những đồ chạm khắc tìm thấy ở dưới chân kim tự tháp này có thể được dùng để hiến tặng cho thần khỉ. Ông Fisher và các cộng sự lần đầu tiên phát hiện ra dấu vết của khu di tích cách đây gần 3 năm, trong một cuộc khảo sát từ trên không, sử dụng một máy quét công nghệ cao, có khả năng nhìn xuyên qua tán rừng bằng ánh sáng laser.

Kết quả hé lộ, khu di tích trải dài hơn 1,6km dọc một con sông xuyên qua thung lũng. Khu vực xa xôi, hiểm trở này nằm trên một tuyến đường buôn lậu cocaine trọng yếu nên các nhà khoa học đã đến đó bằng trực thăng, dưới sự tháp tùng của lực lượng đặc nhiệm Honduras và các cựu thành viên lực lượng không quân đặc nhiệm của Anh.

Những con thú hoang thường xuyên đi lang thang qua nơi cắm trại của đoàn nghiên cứu và rõ ràng chưa từng chạm trán với con người trước đó.

Không cần khai quật, các chuyên gia cũng đã tìm thấy 52 đồ tạo tác nằm trồi lên mặt đất, bao gồm cả các ghế ngồi nghi lễ bằng đá và những chiếc bình được chạm khắc tinh xảo, được trang trí hình rắn, chim kền kền và động vật.

Thứ thú vị nhất trong các cổ vật được tìm thấy là một chiếc đầu bằng đá có răng nanh hung ác, trông nửa người, nửa thú. Ông Fisher tin đây không phải là "người sói" mà là "người báo đốm" đại diện cho một vị pháp sư đang trong trạng thái biến đổi.

Theo các nhà khoa học, nền văn hóa cổ xưa đã tạo ra thành phố ít được biết đến tới mức vẫn chưa có một cái tên thích hợp, mặc dù ông Morde từng gọi đó là người Chorotegan.