Ngày 16/9, tại TP HCM, dưới sự chỉ đạo của Hội Luật gia Việt Nam, Viện Khoa học Pháp lý và Kinh doanh Quốc tế (IBLA) phối hợp với Tạp chí Pháp lý đã tổ chức hội thảo khoa học với chủ đề “Đưa Nghị quyết 66-NQ/TW vào cuộc sống – Yêu cầu, cơ chế và giải pháp thực thi”. Đây là một diễn đàn học thuật chuyên sâu, tập hợp gần 30 tham luận tiêu biểu từ các chuyên gia, luật gia và nhà nghiên cứu.

Hội thảo tập trung vào bốn chuyên đề chính: Tư duy thể chế đột phá và đổi mới hệ thống pháp luật; vai trò của Hội Luật gia Việt Nam trong giai đoạn mới; cơ chế vận hành chính sách và thể chế hóa Nghị quyết; và góp ý hoàn thiện pháp luật trong các lĩnh vực cụ thể.

Tại hội thảo, thông qua các tham luận, các đại biểu đã thảo luận, đề xuất các giải pháp nhằm tháo gỡ khó khăn, bất cập trong các lĩnh vực quan trọng như đất đai, hình sự, ngân hàng, bảo vệ dữ liệu cá nhân…

Trong bối cảnh đó, vai trò của báo chí – với sứ mệnh là "người gác cổng" của công luận – ngày càng trở nên quan trọng và được nhiều ý kiến nhấn mạnh. Một tham luận chuyên sâu về "Thể chế hoá vai trò của báo chí, truyền thông chuyên ngành trong giám sát lập pháp và thực thi pháp luật ở Việt Nam" của TS. Huỳnh Văn Thông (Trường Đại học KHXH&NV, ĐHQG-HCM) đã phân tích thực trạng, chỉ ra những hạn chế và đề xuất các giải pháp mang tính đột phá, để Nghị quyết 66-NQ/TW thuận lợi đi vào đời sống, báo chí là một cấu phần không thể thiếu trong cơ chế vận hành của một nền quản trị hiện đại.

Vai trò kép của báo chí

Tham luận đã phân tích vai trò kép của báo chí trong hệ thống pháp luật:

Giám sát lập pháp: Báo chí đóng vai trò cầu nối giữa quy trình soạn thảo luật và đời sống xã hội. Bằng cách phản ánh dư luận, báo chí giúp các nhà lập pháp nhận diện những bất cập, mâu thuẫn trong các dự thảo luật mà nếu chỉ thảo luận trong phạm vi nghị trường sẽ khó nhận ra. Ví dụ, các loạt bài phân tích về dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) giai đoạn 2022-2023 đã nêu bật vấn đề “hai giá đất” và những xung đột trong cơ chế bồi thường, tạo nguồn tham khảo toàn diện để cơ quan soạn thảo ghi nhận và điều chỉnh theo hướng sát thực tế hơn.

Giám sát thực thi pháp luật: Báo chí hiện diện như một kênh giám sát trực tiếp, theo dõi quá trình chấp hành luật và phanh phui những sai phạm trong thực tiễn. Các phóng sự điều tra về tham nhũng trong đấu thầu thuốc và thiết bị y tế, hay các loạt bài về vi phạm phòng cháy chữa cháy đã trở thành động lực để cơ quan chức năng vào cuộc xử lý. Báo chí chuyên ngành, với đội ngũ phóng viên am hiểu lĩnh vực, có thể đi sâu phân tích các lỗ hổng kỹ thuật trong chính sách, giúp những bất cập trở nên rõ ràng và khó bị bỏ qua.

Những rào cản và thách thức

Mặc dù vai trò của báo chí được ghi nhận, tham luận đã thẳng thắn chỉ ra những hạn chế và thách thức trong việc thể chế hóa vai trò này tại Việt Nam.

Hành lang pháp lý yếu: Tham luận cho rằng các quy định hiện hành mới chỉ mang tính nguyên tắc, thiếu cơ chế thực thi mạnh mẽ. Các cơ quan soạn thảo luật chỉ “ghi nhận” ý kiến từ báo chí nhưng không bị ràng buộc phải phản hồi công khai. Quyền tiếp cận thông tin vẫn còn hạn chế và cơ chế bảo vệ phóng viên điều tra còn thiếu.

Năng lực chuyên môn chưa đồng đều: Tham luận chỉ ra rằng không phải tất cả các cơ quan báo chí đều có đội ngũ chuyên trách để phân tích các văn bản luật phức tạp. Áp lực về tốc độ đưa tin và lượt xem cũng khiến nhiều phóng viên ưu tiên tính thời sự hơn là chiều sâu phân tích.

Yếu tố tổ chức và kinh tế: Phần lớn báo chí tại Việt Nam thuộc sở hữu nhà nước hoặc đoàn thể, khiến phạm vi phản biện phải cân bằng với định hướng quản lý. Phóng viên điều tra đối mặt với rủi ro pháp lý và áp lực từ các nhóm lợi ích, trong khi cơ chế bảo vệ nguồn tin gần như chưa có.

Giải pháp thể chế hóa

Để báo chí có thể phát huy vai trò giám sát một cách thực chất và hiệu quả, tham luận đã đề xuất một bộ giải pháp chiến lược, bao gồm: thiết lập cơ chế phản hồi bắt buộc từ cơ quan nhà nước; mở rộng quyền tiếp cận thông tin; bảo vệ phóng viên điều tra và nguồn tin; phát triển báo chí chuyên ngành và đào tạo chuyên sâu; và ứng dụng công nghệ số như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data) để phân tích chính sách.

Cùng với tham luận trên, các đại biểu tại hội thảo cũng nhấn mạnh sự cần thiết của một cơ chế vận hành đồng bộ, từ phản biện xã hội, đào tạo cán bộ pháp lý đến ứng dụng công nghệ số. Nhiều ý kiến đề xuất cần có cơ chế phản hồi chính sách hai chiều, coi đây là nền tảng của quản trị hiện đại và minh bạch.

Diễn ra trong một buổi làm việc nghiêm túc, mang tính học thuật cao, Hội thảo “Đưa Nghị quyết 66-NQ/TW vào cuộc sống – Yêu cầu, cơ chế và giải pháp thực thi” đã trở thành một diễn đàn quan trọng, nơi các nhà khoa học, chuyên gia đã cùng nhau đưa ra các giải pháp thiết thực để hiện thực hóa chủ trương xây dựng một hệ thống pháp luật kiến tạo, đồng bộ, minh bạch.