Thanh tra Chính phủ vừa thông báo kết luận thanh tra chuyên đề công tác quản lý nhà nước về giáo dục, đào tạo giai đoạn từ ngày 1/1/2014 đến hết năm 2018. Theo đó, kết luận một số hạn chế, thiếu sót, vi phạm tại Bộ GD-ĐT và các đơn vị trực thuộc.

Không đúng chức năng, nhiệm vụ

Với SGK biên soạn theo nghị quyết 40/2000/QH10 của Quốc hội (sách giáo khoa cũ), theo kết luận, sách đã được thiết kế một số bảng số liệu để trống nên học sinh có thể viết vào (73/193 cuốn). Bộ GD-ĐT ban hành được 3 văn bản, trong đó có nội dung hướng dẫn các cơ sở giáo dục phổ thông và giáo viên hướng dẫn học sinh sử dụng SGK, nhắc nhở có ý thức giữ gìn, không được viết, vẽ vào sách song chưa ban hành được cơ chế quy định về sử dụng lại sách. Việc sử dụng lại SGK mới đạt khoảng 35%.

Từ 2014 đến hết tháng 8/2019, đã in, phát hành và bán được hơn 300 triệu bản SGK có các trang có thể viết vào. "Trường hợp tính 65% SGK có các trang sách mà học sinh có thể viết vào không dùng lại được, gây lãng phí cho gia đình học sinh và xã hội, thì giá trị lãng phí tạm tính là 2.374 tỷ đồng", kết luận nêu.

Ngoài ra, Bộ GD-ĐT ban hành văn bản số 2372/BGDĐT-GDTrH ngày 11/4/2013 về việc sử dụng sách, tài liệu tham khảo trong trường phổ thông, có nội dung hướng dẫn: Sách bài tập (SBT) do Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam (NXB) tổ chức biên soạn dựa theo SGK, được Bộ thẩm định, cho phép xuất bản, in và phát hành. Trong khi thực tế, việc tổ chức biên soạn, biên tập, xuất bản, in ấn và phát hành các loại SBT, sách tham khảo thuộc chức năng, nhiệm vụ của NXB.

Thanh tra Chính phủ cho rằng, việc nêu SBT được Bộ GD-ĐT thẩm định, cho phép xuất bản, in và phát hành tại văn bản này là không đúng chức năng, nhiệm vụ của Bộ.

Mặc dù Bộ GD-ĐT ban hành thông tư 21/2014/TT-BGDĐT ngày 7/7/2014 quy định về quản lý và sử dụng xuất bản phẩm tham khảo trong các cơ sở giáo dục, nhưng chưa kịp thời ban hành văn bản dừng sử dụng văn bản số 2372. Do đó, gây nhầm lẫn cho học sinh, phụ huynh và xã hội, hiểu rằng SBT được NXB xuất bản cũng là tài liệu bắt buộc phải mua kèm theo SGK, dẫn đến hầu hết các gia đình khi mua SGK đều mua SBT kèm theo, có dấu hiệu “lợi ích nhóm” giữa Bộ GD-ĐT là cơ quan quản lý nhà nước với NXB trong việc in ấn, phát hành SBT.

Lạm dụng vị trí độc quyền

Kết luận nêu, quá trình điều chỉnh tăng giá sách lần 3, Bộ GD-ĐT chưa có giải pháp kiểm soát chặt chẽ để yêu cầu NXB phải thực hiện đầy đủ chỉ đạo, nhưng NXB đã điều chỉnh tăng giá bán SGK 16,9%.

Kết luận cũng cho hay, nhiều nội dung cho thấy việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất SGK theo phương thức chào hàng cạnh tranh của NXB Giáo dục Việt Nam (đơn vị trực thuộc Bộ GD-ĐT) có nhiều điểm bất thường, chưa bảo đảm công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.

Kết quả kiểm tra, xác minh tại NXB cho thấy, giai đoạn 2014-2018, quá trình xây dựng giá gói thầu in SGK, hạch toán có sai sót dẫn đến gia đình học sinh phải mua sách bằng giá NXB đã đăng ký giá từ năm 2011, cao hơn giá sách phải đăng ký đúng giá với số tiền hơn 85 tỷ đồng. Việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in, nhà thầu in, phát hành, kinh doanh SGK còn một số thiếu sót, vi phạm dẫn đến giá sách đã được NXB đăng ký từ năm 2011 cao bất hợp lý.

NXB chưa rà soát cơ cấu chi phí và giá thành, định mức, kế hoạch sản xuất kinh doanh, tỷ lệ chiết khấu của SGK cao, chưa thực hiện tiết kiệm chi phí nhằm giảm giá thành sách...

“NXB là doanh nghiệp thống lĩnh thị trường, doanh nghiệp độc quyền biên tập, thiết kế, chế bản, xuất bản, in, phát hành, kinh doanh đối với SGK được biên soạn theo nghị quyết 40/2000/QH10; gia đình học sinh phải mua SGK theo giá ấn định trên bìa sách. Như vậy, NXB có hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, lạm dụng vị trí độc quyền bị cấm theo quy định của luật Cạnh tranh; xây dựng mức giá để đăng ký giá sai so với hướng dẫn của cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định, có dấu hiệu vi phạm quy định trong lĩnh vực giá, quy định về đăng ký giá SGK”, kết luận chỉ rõ.

 Ảnh minh họa: Thanh Hùng

Với SGK biên soạn theo nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội (SGK mới), Thanh tra Chính phủ cho hay Bộ đã thực hiện được một số công việc, tuy nhiên phần lớn các nội dung thực hiện đều chậm, không đảm bảo tiến độ theo lộ trình; chậm thực hiện tổ chức biên soạn SGK theo yêu cầu của Quốc hội và Thủ tướng.

Từ các sai phạm, Thanh tra Chính phủ kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo Bộ GD-ĐT kiểm điểm trách nhiệm và có hình thức xử lý nghiêm trách nhiệm đối với Bộ trưởng, lãnh đạo Bộ được phân công phụ trách; đơn vị, người đứng đầu, cấp phó của người đứng đầu đơn vị thuộc Bộ (theo từng thời kỳ) có liên quan đến những thiếu sót, khuyết điểm, vi phạm đã nêu trong kết luận thanh tra...

Cùng với đó, kiến nghị Thủ tướng cho chuyển thông tin 2 nội dung sang Bộ Công an xem xét, xử lý theo quy định.

Thứ nhất, nội dung hướng dẫn sử dụng sách bài tập, sách tham khảo có dấu hiệu "lợi ích nhóm" giữa Bộ GD-ĐT là cơ quan quản lý nhà nước với công ty TNHH MTV NXB Giáo dục Việt Nam trong việc in ấn, phát hành sách bài tập.

Hai là nội dung lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất SGK theo phương thức chào hàng cạnh tranh của công ty TNHH MTV NXB giáo dục Việt Nam có nhiều điểm bất thường, chưa đảm bảo công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.