Nhật Bản - đồng minh then chốt của Mỹ tại Đông Bắc Á, đang xem xét khả năng phát triển tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân. Động thái này diễn ra trong bối cảnh căng thẳng khu vực leo thang, khi Nga, Trung Quốc và Triều Tiên đều tăng tốc hiện đại hóa hải quân.
Theo giới phân tích, vị trí của Nhật Bản trong “chuỗi đảo đầu tiên” do Washington định hình mang ý nghĩa chiến lược. Tuyến phòng thủ này kéo dài từ quần đảo Kuril đến Philippines, đóng vai trò chặn đứng ảnh hưởng quân sự của Nga, Trung Quốc và Triều Tiên ra Thái Bình Dương.
Tàu ngầm hạt nhân được coi là ưu thế vượt trội so với tàu ngầm diesel-điện truyền thống nhờ khả năng hoạt động lâu dài, tầm xa và tốc độ cao hơn. Nga và Trung Quốc đã biên chế loại tàu này, còn Triều Tiên được cho là đang nhận sự hỗ trợ kỹ thuật từ Moscow.
Trong khi đó, Mỹ cũng duy trì sự hiện diện thường trực của hạm đội tàu ngầm hạt nhân tại Tây Thái Bình Dương nhằm củng cố năng lực răn đe. Việc Nhật Bản cân nhắc theo đuổi công nghệ tương tự có thể tăng cường khả năng phối hợp với đồng minh, nhưng cũng gây ra những tranh cãi nội bộ.
Một báo cáo do nhóm chuyên gia thuộc Bộ Quốc phòng Nhật Bản soạn thảo vừa được trình lên Bộ trưởng Quốc phòng Gen Nakatani. Tài liệu này kêu gọi Tokyo phát triển tàu ngầm thế hệ mới với “hệ thống động lực tiên tiến”. Dù không nêu trực tiếp từ “hạt nhân”, báo Asahi Shimbun cho rằng cụm từ này ám chỉ lò phản ứng hạt nhân nhỏ gọn.
Theo Sách trắng quốc phòng công bố đầu năm, Lực lượng Phòng vệ Biển Nhật Bản (JMSDF) hiện vận hành 22 tàu ngầm phi hạt nhân, thuộc các lớp Oyashio, Soryu và Taigei. Chúng được đánh giá có độ tàng hình và khả năng chiến đấu cao, song vẫn bị hạn chế bởi thời gian hoạt động dưới nước.
Báo cáo cũng đề xuất trang bị hệ thống phóng thẳng đứng (VLS) cho tàu ngầm tương lai, cho phép khai hỏa tên lửa tầm xa vào lãnh thổ đối phương. Đây là bước đi nhằm gia tăng năng lực phản công và đồng bộ với Hải quân Mỹ - vốn đã trang bị Tomahawk phóng từ VLS. Nhật Bản mới đây cũng ký hợp đồng mua 400 quả Tomahawk.
Tuy nhiên, phát triển tàu ngầm hạt nhân có thể làm dấy lên câu hỏi nhạy cảm về cam kết của Tokyo đối với việc sử dụng năng lượng hạt nhân thuần túy vì mục đích hòa bình. Nhật Bản là quốc gia duy nhất từng hứng chịu thảm kịch bom nguyên tử, nên mọi bước đi liên quan đến hạt nhân đều dễ gây tranh luận trong xã hội.
Một hội đồng chuyên gia cảnh báo: “Tàu ngầm là tài sản chiến lược có thể triển khai bí mật. Để tăng cường năng lực hoạt động đường dài, kéo dài và tấn công bằng tên lửa, Nhật Bản cần nghiên cứu hệ thống động lực thế hệ mới mà không bị giới hạn bởi cách tiếp cận truyền thống”.
Trong khi đó, Sách trắng quốc phòng 2025 nhấn mạnh: “Trật tự hòa bình thế giới đang bị thách thức nghiêm trọng. Nhật Bản đang đối mặt môi trường an ninh phức tạp nhất kể từ sau Thế chiến II. Vì vậy, Bộ Quốc phòng và Lực lượng Phòng vệ sẽ chủ động tăng cường sức mạnh để bảo vệ lãnh thổ, vùng biển và người dân Nhật Bản”.
Theo các nhà quan sát, nếu Tokyo thực sự bước vào cuộc chơi tàu ngầm hạt nhân, cán cân sức mạnh dưới mặt biển ở Thái Bình Dương có thể thay đổi. Đồng thời, động thái này sẽ đặt Nhật Bản vào tâm điểm cuộc chạy đua vũ trang đang nóng lên trong khu vực.
Dù vậy, con đường để Nhật Bản hiện thực hóa tàu ngầm hạt nhân vẫn còn nhiều thách thức, từ chi phí quốc phòng khổng lồ, rào cản kỹ thuật, cho tới sự phản đối tiềm tàng trong nước và quốc tế. Tuy nhiên, trong bối cảnh an ninh ngày càng bất định ở Thái Bình Dương, Tokyo khó có thể đứng ngoài cuộc đua chiến lược dưới lòng biển.
