Một nghịch lý phổ biến trong môi trường công sở: người có năng lực xuất sắc nhất lại thường không phải là đối tượng được ưu tiên thăng chức. Điều này không phải ngẫu nhiên mà ẩn chứa lý do sâu sắc.
Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt, năng lực cá nhân được xem là yếu tố then chốt dẫn đến thành công. Tuy nhiên, một hiện tượng mà nhiều người làm công ăn lương thường xuyên chứng kiến, thậm chí cảm thấy khó hiểu, đó là không ít trường hợp, người được lãnh đạo "chọn mặt gửi vàng" để cất nhắc lên vị trí cao hơn lại không phải là người có năng lực nổi trội nhất trong tập thể, mà có thể là một người có năng lực bình thường nhưng lại ngoan ngoãn và dễ quản lý hơn.
Điều này tạo nên một câu hỏi lớn: Nếu người tài giỏi nhất là người giải quyết được nhiều vấn đề nhất, đóng góp lớn nhất và là "cánh tay đắc lực" của lãnh đạo thì tại sao họ lại thường khó được trọng dụng và thăng tiến? Liệu có phải lãnh đạo ngại cất nhắc người quá giỏi, hay còn những nguyên nhân phức tạp đằng sau? Phân tích ba yếu tố dưới đây sẽ giúp làm sáng tỏ vấn đề này.
Kiểm soát khó khăn, trở thành mối bận tâm của lãnh đạo
Người có năng lực xuất chúng thường được ví như một lưỡi dao sắc bén. Họ có thể giúp lãnh đạo giải quyết những vấn đề khó khăn, mở đường cho sự phát triển. Tuy nhiên, sự sắc bén đó cũng tiềm ẩn rủi ro. Những người thực sự tài giỏi thường đi kèm với tư duy độc lập, chính kiến mạnh mẽ và không ngại đưa ra ý kiến phản biện. Họ có suy nghĩ riêng và không dễ dàng chấp nhận việc bị kiểm soát hoàn toàn.
Đối với một người lãnh đạo, việc duy trì quyền kiểm soát và sự ổn định trong đội ngũ là ưu tiên hàng đầu. Họ cần sự chắc chắn và ít rủi ro. Mặc dù rất cần sử dụng những người có năng lực để hoàn thành công việc, nhưng việc cất nhắc một người quá tài năng và khó đoán định vào vị trí cao hơn lại là một quyết định mang tính chiến lược, liên quan đến sự an toàn vị trí và lợi ích cá nhân của chính người lãnh đạo.
Một người quá giỏi, quá độc lập có thể trở thành thách thức đối với quyền uy và phong cách quản lý của họ trong tương lai. Do đó, họ có thể thích sử dụng người tài giỏi vì công việc, nhưng sẽ ngại cất nhắc vì những mối bận tâm về kiểm soát. Nếu không nhận ra điều này mà vẫn nuôi ảo tưởng về sự thăng tiến dựa trên năng lực tuyệt đối, bạn có thể sẽ thất vọng.
Cây cao đón gió lớn, trở thành mục tiêu của sự đố kỵ
Quy luật "cây cao gió lớn" hay "súng bắn chim đầu đàn" vẫn luôn đúng trong môi trường xã hội, bao gồm cả công sở. Khi năng lực của bạn chỉ ở mức trung bình hoặc khá, bạn sẽ không thu hút quá nhiều sự chú ý tiêu cực từ đồng nghiệp. Sự cạnh tranh vẫn tồn tại, nhưng không quá gay gắt nhắm vào cá nhân bạn.
Thế nhưng, khi bạn trở thành người nổi bật nhất, tài năng nhất trong đội ngũ, nói cách khác là "hạc đứng giữa bầy gà", bạn sẽ lập tức trở thành tâm điểm. Sự xuất sắc của bạn vô hình trung tạo nên áp lực và cảm giác thua kém cho những người xung quanh. Thay vì cạnh tranh riêng lẻ, họ có thể ngầm liên kết, tạo thành một liên minh để cô lập, dèm pha, nói xấu hoặc thậm chí ngáng chân bạn.
Đây là mặt tối của bản tính con người, khi thấy người khác quá xuất sắc, một số người không những không khâm phục mà còn nảy sinh lòng đố kỵ. Họ không muốn thấy bạn thành công hơn mình và sẽ tìm cách kìm hãm bạn. Người càng tài năng, càng dễ trở thành mục tiêu của những đòn công sở ngầm. Để thành công, người tài không chỉ cần chuyên môn vững vàng mà còn phải học cách đối phó với sự đố kỵ và xây dựng quan hệ khéo léo.
Thiếu kiên nhẫn, khó thích nghi với sự chờ đợi
Một đặc điểm chung của những người có năng lực mạnh là họ thường có sự tự tin lớn vào bản thân và khao khát nhanh chóng được công nhận, được trao cơ hội để phát huy hết tiềm năng. Sự nóng vội muốn thành công này khiến họ khó có thể ngồi yên chờ đợi, khó kiên trì bám trụ ở một vị trí trong thời gian dài nếu cảm thấy không có triển vọng thăng tiến rõ ràng.
Tuy nhiên, ở nhiều môi trường làm việc, đặc biệt là các tổ chức lớn và ổn định, cấu trúc nhân sự thường là "một chỗ trống cho một người". Cơ hội thăng tiến không phải lúc nào cũng sẵn có và có thể cần thời gian để xuất hiện. Nếu một người tài giỏi không đủ kiên nhẫn để chờ đợi, họ có thể chọn cách nhảy việc để tìm kiếm cơ hội nhanh hơn.
Điều này lại tạo ra một vòng luẩn quẩn tiêu cực. Khi lãnh đạo nhận thấy bạn có vẻ không có ý định gắn bó lâu dài, thiếu cảm giác thuộc về với tổ chức, họ càng ít có khả năng đầu tư vào bạn bằng cách trao cho bạn những cơ hội quan trọng hay vị trí cao hơn. Tại sao lại phải cất nhắc một người có thể rời đi bất cứ lúc nào? Kết quả là, nhiều người rất tài năng lại liên tục nhảy việc, nhưng vì không đủ thời gian để xây dựng uy tín và tạo ra những thành tựu thực sự mang tính dài hạn ở một nơi, họ cuối cùng có thể không đạt được thành tựu đáng kể trên con đường sự nghiệp, mặc dù năng lực cá nhân luôn ở mức cao.
Tóm lại, năng lực vượt trội là điều kiện cần nhưng chưa đủ cho sự thăng tiến. Bên cạnh tài năng, người muốn được cất nhắc cần hiểu rõ tâm lý của lãnh đạo về sự kiểm soát, những quy luật ngầm trong môi trường làm việc và quản lý được sự thiếu kiên nhẫn của chính mình. Nắm vững và ứng phó khéo léo với ba yếu tố này sẽ giúp người tài năng mở rộng con đường sự nghiệp và gặt hái thành công bền vững hơn.
