Theo tìm hiểu của Báo Tri thức và Cuộc sống, mục tiêu cốt lõi của Luật Đấu thầu là đảm bảo cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế. Tuy nhiên, thực tiễn tại nhiều gói thầu mua sắm thiết bị, qua trường hợp của Công ty TNHH Nghe Nhìn Toàn Cầu, cho thấy tính cạnh tranh đang bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, từ sai sót kỹ thuật của nhà thầu đến hiện tượng "độc diễn".

Cạnh tranh bị triệt tiêu vì lỗi "sơ đẳng"

Gói thầu số 08 tại Sở GD&ĐT Vĩnh Long (Mã TBMT: IB2500263446) là một ví dụ điển hình về việc tính cạnh tranh bị triệt tiêu ngay từ bước đầu tiên. Mặc dù có 2 liên danh tham dự, nhưng một liên danh đã bị loại do Thư bảo lãnh dự thầu mắc lỗi kỹ thuật cơ bản về tính hợp lệ.

Việc loại nhà thầu trong trường hợp này là đúng quy định. Điều 11 Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 quy định về bảo đảm dự thầu, và các văn bản hướng dẫn đều nhấn mạnh tính hợp lệ của thư bảo lãnh.

Tuy nhiên, hậu quả của việc này là gói thầu trị giá hơn 18,8 tỷ đồng chỉ còn lại duy nhất Liên danh Toàn Cầu - Thiên Bình được đánh giá tiếp. Kết quả là tỷ lệ tiết kiệm đạt mức 3,36%.

Câu hỏi đặt ra là tại sao các nhà thầu chuyên nghiệp lại mắc phải những lỗi cơ bản như vậy? Điều này không chỉ ảnh hưởng đến cơ hội của chính họ mà còn gián tiếp làm giảm hiệu quả kinh tế của gói thầu, khi sự cạnh tranh về giá không còn tồn tại. Tình trạng này làm dấy lên nghi ngại về việc liệu các nhà thầu tham gia có thực sự mong muốn cạnh tranh hay không.

Hiện tượng "độc diễn" tại các gói thầu hàng chục tỷ đồng

Bên cạnh việc cạnh tranh bị loại bỏ do lỗi kỹ thuật, hiện tượng đấu thầu rộng rãi nhưng chỉ có một nhà thầu nộp hồ sơ còn đáng lo ngại hơn.

Tại Gói thầu số 05 ở Hậu Giang cũ (Mã TBMT: IB2300346497), trị giá hơn 41,5 tỷ đồng, chỉ có Liên danh Toàn Cầu - Nam Phương tham dự. Tỷ lệ tiết kiệm đạt khoảng 2,057%.

Tại Gói thầu HCMVNU-G-03 ở TP HCM (Mã TBMT: IB2400128762), trị giá hơn 40,7 tỷ đồng, chỉ có Nghe Nhìn Toàn Cầu tham dự. Tỷ lệ tiết kiệm khoảng 4,62%.

Tại Gói số 3 ở Vĩnh Long (Mã TBMT: IB2400390348), trị giá hơn 12,3 tỷ đồng, chỉ có Liên danh của Nghe Nhìn Toàn Cầu tham dự. Tỷ lệ tiết kiệm khoảng 2%.

Khi một gói thầu được tổ chức đấu thầu rộng rãi nhưng chỉ thu hút được một nhà thầu, cần phải xem xét lại quá trình chuẩn bị và phát hành HSMT. Liệu HSMT có chứa các điều khoản, tiêu chí kỹ thuật đặc thù, "cài cắm" nhằm hạn chế sự tham gia của các nhà thầu khác hay không?

Đối chiếu với Luật Đấu thầu: Khoảng cách giữa lý thuyết và thực tiễn

Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 nhấn mạnh nguyên tắc cạnh tranh tại Điều 6. Để hiện thực hóa nguyên tắc này, Luật cũng quy định các hành vi bị cấm tại Điều 16, bao gồm việc nêu yêu cầu trong hồ sơ mời thầu nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc tạo lợi thế không công bằng.

Thực tế tại các gói thầu nêu trên cho thấy có một khoảng cách giữa mục tiêu của Luật và thực tiễn triển khai. Dù hình thức là đấu thầu rộng rãi, nhưng tính cạnh tranh thực chất lại hạn chế.

Tầm quan trọng của cạnh tranh thực chất

Sự khác biệt rõ rệt về tỷ lệ tiết kiệm giữa các gói thầu cạnh tranh (có thể đạt 15% - 26% như tại Vũng Tàu, Trà Vinh) và các gói thầu không cạnh tranh (chỉ 0,065% - 4%) là minh chứng rõ ràng nhất cho tầm quan trọng của cạnh tranh thực chất.

Thực trạng đấu thầu hình thức, cạnh tranh hạn chế không chỉ tiềm ẩn nguy cơ gây lãng phí ngân sách nhà nước mà còn làm suy giảm niềm tin vào môi trường kinh doanh công bằng. Để hoạt động đấu thầu đi vào thực chất, cần có những giải pháp quyết liệt hơn từ khâu lập kế hoạch, xây dựng HSMT cho đến công tác giám sát, đánh giá kết quả lựa chọn nhà thầu.

Báo Tri thức và Cuộc sống tiếp tục thông tin:

[Kỳ 5]: Để hoạt động đấu thầu hiệu quả hơn: Góc nhìn chuyên gia từ các gói thầu Nghe Nhìn Toàn Cầu