Theo tìm hiểu của Báo Tri thức và Cuộc sống, Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 và các văn bản hướng dẫn đã liên tục được hoàn thiện nhằm tăng cường tính minh bạch, hạn chế các hiện tượng tiêu cực như "quân xanh, quân đỏ". Tuy nhiên, đối chiếu các quy định này với thực tiễn tại các gói thầu mà Công ty TNHH Nam Long Thịnh tham gia, tính cạnh tranh thực chất vẫn là một dấu hỏi lớn.

Phân tích dữ liệu tổng quan cho thấy. Trong 68 gói thầu mà Công ty TNHH Nam Long Thịnh từng tham gia, chỉ có 25 gói thầu ghi nhận sự cạnh tranh rõ ràng với các nhà thầu khác (đã từng đấu với 38 nhà thầu). Điều này có nghĩa là phần lớn các gói thầu còn lại (43 gói) hoặc chỉ có một mình nhà thầu này tham dự, hoặc là các gói chỉ định thầu.

Ngay cả khi hình thức là "Đấu thầu rộng rãi" qua mạng, mức độ tham gia cũng rất hạn chế. Điển hình là gói thầu "Cải tạo, sửa chữa nhà vệ sinh khu D" tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh (tháng 1/2025, trị giá gần 2,9 tỷ đồng). Theo biên bản mở thầu, chỉ có 2 nhà thầu nộp hồ sơ dự thầu (E-HSDT). Đây là con số rất thấp đối với một gói thầu xây lắp tại địa bàn sôi động như TP HCM.

Việc ít nhà thầu tham dự là chỉ dấu cho thấy thông tin mời thầu có thể chưa được phổ biến rộng rãi, hoặc bản thân gói thầu có những rào cản khiến các nhà thầu khác không mặn mà tham gia.

Kịch bản "rụng" đối thủ quen thuộc

Không chỉ ít người tham gia, tại các gói thầu này, các đối thủ cạnh tranh thường bị loại từ khá sớm với các lý do liên quan đến tính hợp lệ hoặc yêu cầu kỹ thuật của E-HSMT.

Tại gói thầu "Cải tạo, sửa chữa nhà vệ sinh khu D" tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh, đối thủ duy nhất là Công ty Cổ phần Tư vấn Đầu tư Xây dựng Đông Nam đã bị loại do không đáp ứng yêu cầu của E-HSMT. Công ty TNHH Nam Long Thịnh nghiễm nhiên trở thành nhà thầu duy nhất được xem xét về tài chính và trúng thầu với giá sát dự toán.

Kịch bản tương tự diễn ra tại gói thầu "Sửa chữa, bù lún mặt đường..." tại Công ty Điện lực Dầu khí Nhơn Trạch (tháng 2/2025). Có 3 nhà thầu tham dự. Tuy nhiên, Công ty Cổ phần Đầu tư Xây dựng và Thương mại Mặt Trời bị loại do "Không đáp ứng yêu cầu của E-HSMT". Công ty TNHH Tư vấn Xây dựng Phú Vĩnh Thành xếp hạng thấp hơn.

Việc các nhà thầu liên tục bị loại bởi các lý do kỹ thuật hoặc tính hợp lệ đặt ra câu hỏi: Liệu các tiêu chí trong E-HSMT có đang được thiết lập theo cách "làm khó" các nhà thầu không quen thuộc, hay năng lực của các nhà thầu tham gia quá yếu?

Hệ quả tất yếu: Tỷ lệ tiết kiệm thấp

Hệ quả trực tiếp của việc cạnh tranh thấp là tỷ lệ tiết kiệm ngân sách không cao. Khi không có áp lực cạnh tranh về giá, nhà thầu trúng thầu thường không có động lực để giảm giá sâu. Điều này lý giải vì sao các gói thầu của Công ty TNHH Nam Long Thịnh thường xuyên có tỷ lệ tiết kiệm chỉ mang tính tượng trưng.

Trong bối cảnh cần tối ưu hóa mọi nguồn lực đầu tư, việc các gói thầu hàng tỷ đồng chỉ tiết kiệm được vài triệu đồng là điều cần xem xét lại về hiệu quả kinh tế.

Đối chiếu với quy định pháp luật

Luật Đấu thầu quy định rõ, chủ đầu tư, bên mời thầu không được đưa ra các điều kiện nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng.

Khi hiện tượng cạnh tranh hình thức kéo dài, vai trò của các cơ quan giám sát, thanh tra là hết sức cần thiết. Cần rà soát lại quy trình ra đề bài (E-HSMT) và quy trình chấm thầu (đánh giá E-HSDT) tại các chủ đầu tư mà Công ty TNHH Nam Long Thịnh thường xuyên trúng thầu để đảm bảo các quy định của pháp luật được thực thi nghiêm túc, đảm bảo đồng vốn được sử dụng đúng mục đích và hiệu quả.

Báo Tri thức và Cuộc sống tiếp tục thông tin./.

[Kỳ 5] Để hoạt động đấu thầu minh bạch và hiệu quả hơn: Góc nhìn từ các gói thầu Nam Long Thịnh