Theo tài liệu thu thập của PV Báo Tri thức và Cuộc sống, một trong những nguyên tắc nền tảng của hoạt động đấu thầu là bảo đảm cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế. Điều này đã được quy định rõ tại Luật Đấu thầu qua các thời kỳ và tiếp tục được nhấn mạnh trong Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15. Tuy nhiên, khi soi chiếu vào thực tiễn các gói thầu mua sắm thiết bị giáo dục tại Huế mà Công ty TNHH Hitec tham gia và trúng thầu, yếu tố cạnh tranh dường như đang bị xem nhẹ, dẫn đến hiệu quả kinh tế ở mức rất thấp.

Phân tích điển hình: Gói thầu tiết kiệm 0,26%

Một trong những ví dụ rõ ràng nhất cho tình trạng này là "Gói thầu số 2: Mua sắm trang thiết bị thực hiện lộ trình đổi mới chương trình, sách giáo khoa cấp Tiểu học của Trường Tiểu học Kim Đồng" (Mã gói thầu: IB2500334103). Gói thầu này được tổ chức theo hình thức Chào hàng cạnh tranh qua mạng, với thời điểm phê duyệt kết quả là ngày 05/09/2025.

Giá gói thầu được phê duyệt là 1.165.713.500 đồng. Theo biên bản mở thầu, chỉ có duy nhất Công ty TNHH Hitec tham gia nộp hồ sơ dự thầu. Kết quả, Hitec trúng thầu với giá 1.162.722.500 đồng.

Con số chênh lệch giữa giá gói thầu và giá trúng thầu là 2.991.000 đồng. Tỷ lệ tiết kiệm cho ngân sách nhà nước chỉ đạt mức vỏn vẹn 0,26%. Đây là một tỷ lệ tiết kiệm siêu thấp, gần như không đáng kể đối với một gói thầu có giá trị hơn 1,1 tỷ đồng, đặc biệt là trong lĩnh vực mua sắm hàng hóa thông dụng như thiết bị trường học, nơi mức độ cạnh tranh về giá thường rất cao.

Việc một gói thầu tiền tỷ chỉ tiết kiệm được chưa đầy 3 triệu đồng đặt ra câu hỏi lớn về hiệu quả của việc tổ chức đấu thầu. Điều này cho thấy việc tổ chức đấu thầu trong trường hợp này dường như chỉ mang tính hình thức mà không đạt được mục tiêu tối ưu hóa chi phí.

Kịch bản "một mình một ngựa" lặp lại

Tình trạng thiếu cạnh tranh không chỉ diễn ra tại Trường Tiểu học Kim Đồng. Như đã đề cập ở Kỳ 1, "Gói thầu số 02 tại trường THCS Chu Văn An" (Mã gói thầu: IB2500373602) trị giá gần 2 tỷ đồng cũng chỉ có duy nhất Công ty TNHH Hitec tham gia và trúng thầu với tỷ lệ tiết kiệm 2,49%.

Tương tự, tại "Gói thầu số 01: Mua sắm trang thiết bị phục vụ công tác chuyên môn" của Trường Cao đẳng Huế (Mã gói thầu: IB2500328967), phê duyệt ngày 25/08/2025, kịch bản cũng tương tự. Gói thầu trị giá hơn 1,75 tỷ đồng này cũng chỉ ghi nhận sự tham gia của Hitec. Kết quả là tỷ lệ tiết kiệm chỉ đạt 0,48%.

Quan sát của Báo Tri thức và Cuộc sống cho thấy, hiện tượng chỉ có một nhà thầu tham gia đấu thầu diễn ra khá phổ biến tại các gói thầu mà Hitec trúng tại Huế. Theo lý thuyết đấu thầu, khi số lượng nhà thầu tham gia càng ít thì mức độ cạnh tranh càng thấp, và hệ quả tất yếu là giá trúng thầu thường cao, tỷ lệ tiết kiệm thấp.

Nghi vấn về rào cản trong hồ sơ mời thầu

Việc các gói thầu liên tục chỉ thu hút được một nhà thầu tham gia có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân. Ngoài vấn đề về công khai thông tin, nguyên nhân thường gặp là nghi vấn về việc cài cắm các tiêu chí trong hồ sơ mời thầu (HSMT) nhằm hạn chế sự tham gia của các nhà thầu khác hoặc tạo lợi thế cho một nhà thầu cụ thể.

Điều 6 Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 quy định về Bảo đảm cạnh tranh trong đấu thầu. Hơn nữa, Điều 16 Luật Đấu thầu quy định các hành vi bị cấm trong hoạt động đấu thầu.

Cụ thể, Khoản 3, Điều 16 nghiêm cấm hành vi "Nêu yêu cầu cụ thể về nhãn hiệu, xuất xứ hàng hóa trong hồ sơ mời thầu đối với gói thầu mua sắm hàng hóa, xây lắp...". Khoản 4, Điều 16 cũng nghiêm cấm hành vi "Nêu điều kiện trong hồ sơ mời thầu nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu, nhà đầu tư hoặc nhằm tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu, nhà đầu tư gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng...".

Khi xem xét các gói thầu mà chỉ có Công ty TNHH Hitec tham gia, cần phải rà soát kỹ lưỡng nội dung của HSMT. Liệu HSMT có đưa ra các yêu cầu kỹ thuật quá đặc thù, chỉ một số ít sản phẩm của một vài nhà sản xuất cụ thể mới đáp ứng được? Hoặc có đưa ra các yêu cầu về năng lực, kinh nghiệm (như hợp đồng tương tự, nhân sự chủ chốt) quá cao một cách bất hợp lý, khiến các nhà thầu khác dù có năng lực nhưng không thể đáp ứng được các tiêu chí này?

Vai trò của đơn vị tư vấn và trách nhiệm của chủ đầu tư

Trong bối cảnh nhiều gói thầu được thực hiện thông qua các đơn vị tư vấn đấu thầu (làm bên mời thầu), vai trò của các đơn vị này là rất quan trọng. Như đã phân tích ở Kỳ 2, Hitec có mối quan hệ mật thiết và tỷ lệ thắng gần như tuyệt đối tại các gói thầu do các đơn vị như CTCP Tư vấn Xây dựng Trường Học, Công ty TNHH Kiến trúc Phú Gia, hay Công ty TNHH Tư vấn Xây dựng Phú Hưng mời thầu.

Nếu các đơn vị tư vấn này không đảm bảo sự khách quan, minh bạch trong quá trình lập HSMT và đánh giá HSDT, thì việc tạo ra một sân chơi thiếu bình đẳng là hoàn toàn có thể xảy ra.

Bên cạnh đó, trách nhiệm của chủ đầu tư (các trường học) cũng không thể xem nhẹ. Chủ đầu tư là người phê duyệt HSMT và phê duyệt kết quả lựa chọn nhà thầu. Khi một gói thầu có dấu hiệu thiếu cạnh tranh (chỉ có 1 nhà thầu tham gia) và tỷ lệ tiết kiệm siêu thấp, chủ đầu tư cần phải xem xét lại toàn bộ quá trình để đảm bảo tuân thủ các quy định của pháp luật về đấu thầu và hiệu quả sử dụng ngân sách.

Câu chuyện tại Trường Tiểu học Kim Đồng, Trường THCS Chu Văn An và nhiều đơn vị khác là những ví dụ điển hình cho thấy sự cần thiết phải tăng cường giám sát tính cạnh tranh trong đấu thầu. Để đồng vốn ngân sách đầu tư cho giáo dục thực sự hiệu quả, việc đảm bảo một môi trường đấu thầu lành mạnh, nơi các nhà thầu có năng lực thực sự cạnh tranh với nhau bằng chất lượng và giá cả là yêu cầu cấp thiết.

Báo Tri thức và Cuộc sống tiếp tục thông tin:

[Kỳ 4:] Chuyên gia "mổ xẻ" các gói thầu tiết kiệm thấp của Hitec để hoạt động đấu thầu hiệu quả hơn