Chiến dịch tấn công của quân đội Nga (RFAF) vào pháo đài Chasov Yar, ngoài việc phải vượt qua kênh đào Severski Donets – Donbass, thì khu vực Nhà máy vật liệu chịu lửa, là nơi diễn ra trận chiến quyết định giành và giữ pháo đài Chasov Yar giữa quân đội Nga và Ukraine.
Việc tấn công và phòng thủ vị trí phòng thủ cốt lõi của Nhà máy vật liệu chịu lửa vô cùng khó khăn. Khu vực nhà máy có 37 tòa nhà, chỉ rộng 0,5 km2. Mỗi tòa nhà đều được quân đội Ukraine (AFU) biến thành một pháo đài ba chiều: súng chống tăng được bố trí ở tầng một, lính bắn tỉa được phục kích ở tầng hai, và các khẩu đội súng cối được bố trí ở tầng hầm.
Để tiêu diệt các mối đe dọa tiềm tàng, lực lượng không quân chiến thuật Nga đã thả bom dẫn đường có điều khiển FAB, có trọng lượng từ 1.500 kg tới 3.000 kg xuống đây. Các tòa nhà trong khu vực nhà máy vật liệu chịu lửa đã chịu đựng hơn 500 cuộc ném bom hạng nặng, và nhìn từ trên cao, nơi đây trông giống như bề mặt của mặt trăng. Một người lính Ukraine đã mô tả cảnh tượng như sau: "Không có tòa nhà nào ở đây, chỉ có bột bê tông và gạch vụn".
Sau hai tuần giằng co liên tục giữa hai bên, RFAF đã phát động một cuộc tấn công bao vây từ một hướng khác, nhắm vào tuyến đường tiếp tế hậu cần cho quân Ukraine đang chiến đấu ở Nhà máy vật liệu chịu lửa và phân tán lực lượng chiến đấu thành các tốp bộ binh nhỏ, trang bị hỏa lực mạnh, giống như khi họ tấn công Bakhmut.
Lực lượng đặc nhiệm Nga chịu trách nhiệm cho cuộc tấn công chính diện, đã đột nhập vào đường ống công nghiệp và phát động một cuộc tấn công vào vị trí cốt lõi của nhà máy vật liệu chịu lửa từ dưới lòng đất.
Sau gần một tháng giao tranh, ngày 12 tháng 12 năm 2024, quân đội Nga cuối cùng đã chiếm được Nhà máy vật liệu chịu lửa, nối liền khu vực đồi núi phía bắc Chasov Yar với khu vực đô thị trung tâm, với thiệt hại không hề nhỏ, nhưng đó là chiến thắng xứng đáng.
Chuyên gia Trương Hồng, nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Nga, Đông Âu và Trung Á, thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Trung Quốc, cho rằng mối lo ngại lớn nhất của Ukraine, là quân Nga sẽ sử dụng các đường ống khí đốt tự nhiên, nước ngầm, điện và đường ống dẫn khí để xâm nhập và phá hoại các vị trí phòng thủ của AFU từ phía sau.
Chiến thuật mới này, được Nga phát triển từ trận Avdiivka, tới trận Toretsk và đặc biệt là trận Sudzha ở Kursk, bao gồm việc đột nhập vào các đường ống dẫn khí đốt tự nhiên để phá vỡ hệ thống phòng thủ của Ukraine, xâm nhập và phá hoại phía sau phòng tuyến của đối phương, đồng thời tấn công từ cả bên trong lẫn bên ngoài.
Truyền thông Ukraine đưa tin, AFU lo ngại quân Nga sẽ lặp lại chiến lược "chiến tranh đường hầm" này, với việc sử dụng đường ống dẫn khí đốt tự nhiên, dầu mỏ, và thậm chí cả đường ống dẫn khí đốt đô thị… trở thành những điểm then chốt cho việc xâm nhập và đột phá từ phía sau phòng tuyến của đối phương.
Vào ngày 19/1/2025, RFAF đã chiếm được hầu hết khu vực đô thị Chasov Yar, chỉ để lại khu vực nhà cao tầng ở phía nam Nhà máy vật liệu chịu lửa và một khu phố có tên Shevchenko vẫn nằm dưới sự kiểm soát của AFU. Phải đến tháng 3, RFAF mới tiếp tục cuộc tấn công ở Chasov Yar.
Theo chuyên gia Trương Hồng, những trận chiến đấu kéo dài liên tiếp tại Chasov Yar, gắn liền với các động lực ngoại giao và chính trị trong nước. Tuy nhiên, mối quan hệ Mỹ-Ukraine xấu đi nghiêm trọng, sau khi ông Trump nhậm chức Tổng thống Mỹ vào đầu năm nay.
Để chứng minh sức mạnh quân sự của Ukraine và củng cố niềm tin của châu Âu, AFU đã chủ động phát động các cuộc tấn công và phản công tại Chasov Yar và Donbass. Mặc dù những hành động này có một số tác động ngoại giao và chính trị, nhưng chúng không làm thay đổi cục diện cuộc xung đột, đó là thế trận Ukraine yếu và Nga mạnh; với Ukraine phòng thủ và Nga tấn công.
Quận Shevchenko là khu vực đô thị cuối cùng do quân Ukraine kiểm soát tại Chasov Yar. Để chiếm được khu vực này, quân Nga đã triển khai pháo phản lực nhiệt áp hạng nặng TOS-1A. Hỏa lực mạnh mẽ của quân Nga đã gây ra thương vong nặng nề cho quân Ukraine.
Vào tháng 7/2025, quân Nga bất ngờ tăng cường tấn công ở Sumy và Pokrovsk. Năm mươi nghìn quân Nga bắt đầu tấn công vào phía bắc của tỉnh Sumy. Tại Pokrovsk, một trung tâm phòng thủ của miền đông Ukraine, thêm 110.000 quân Nga đã được triển khai cho cuộc bao vây.
Quân đội Ukraine, do bị phân tán mỏng, đã buộc phải rút một số lượng lớn quân khỏi Chasov Yar, chỉ còn lại một lữ đoàn tiếp tục hoạt động tại đây. Do chênh lệch lực lượng, trận chiến ác liệt kéo dài 16 tháng cuối cùng đã kết thúc, với việc quân đội Ukraine buộc phải rút lui.
Ngày nay, Chasov Yar chỉ còn là đống đổ nát, và sự sụp đổ của nó giống như quân cờ domino đầu tiên, không chỉ khiến Ukraine mất đi chiều sâu chiến lược quan trọng ở khu vực Donbass, mà còn khiến một địa điểm chiến lược khác gần đó, Kostiantynivka rơi vào tình thế nguy hiểm.
Quân đội Nga cuối cùng đã áp dụng chiến lược tiêu thổ, ném bom san phẳng các tòa nhà ở Chasov Yar bằng bom dẫn đường, để phá hủy mạng lưới phòng thủ ngầm và các vị trí điều khiển UAV của AFU. Kể từ năm 2024, Ukraine đã điều chỉnh chiến thuật, chuyển từ phòng thủ kiên cố sang phòng thủ chủ động: phòng thủ khi có thể và rút lui khi không thể để bảo toàn lực lượng.
Kiev dựa vào viện trợ quân sự phương Tây, đã xây dựng một "lá chắn Donbass" vững chắc, nhưng giờ đây một vết nứt đáng kể đã xuất hiện trên lá chắn đó. Một số nhà phân tích quân sự cho rằng việc Chasov Yar thất thủ là một bước ngoặt, báo hiệu rằng quân Nga sẽ không còn dựa vào những bước tiến chiến thuật chậm chạp nữa, mà sẽ phát động một cuộc tấn công cấp chiến dịch để cuối cùng nghiền nát lực lượng Ukraine trên khắp miền Đông Ukraine.
Với việc Chasov Yar thất thủ, "ba pháo đài" phía bắc Donetsk còn lại là Konstantinovka, Druzhkovka và Slavyansk, giờ đây hoàn toàn bị hỏa lực Nga bố trí ở Chasov Yar uy hiếp. Các lực lượng tiên phong của Nga đang tiến đến Konstantinovka, một trung tâm chiến lược khác ở miền Đông Ukraine. Đánh giá mới nhất từ Bộ Tổng tham mưu Nga, cho thấy hệ thống phòng thủ của Ukraine, có thể sẽ sụp đổ trong vòng 60-90 ngày tới. (nguồn ảnh Sina, Military Review, Ukrinform).
