Sự trỗi dậy của Nhà nước Hồi giáo trong năm qua quả là ngoài sức tưởng tượng. Phiến quân IS đã mở rộng lãnh địa ở Syria,  Iraq, lan sang Libya và Bán đảo Sinai vô chính phủ của Ai Cập.

Nhà nước Hồi giáo cũng đang nhòm ngó Ả-rập Xê-út, cái nôi của đạo Hồi, và Thổ Nhĩ Kỳ.

Thủ lĩnh Nhà nước Hồi giáo Abu Bakr al-Baghdadi kêu gọi các tín đồ tiến hành một cuộc thánh chiến không khoan nhượng  chống lại những người Shi'ite dị giáo”, Kitô giáo “thập tự chinh”,  Do Thái “vô đạo” và người Kurd “vô thần”. Al-Baghdadi  cũng mắng mỏ những tên bạo chúa Ả-rập làm ô uế danh dự của người Hồi giáo Sunni.

Thông điệp của Abu Bakr al-Baghdadi là Nhà nước Hồi giáo sẽ sửa chữa sai lầm của nhà độc tài  Saddam Hussein để đất nước Iraq rơi vào tay “những  kẻ dị giáo”  Shi’ite, tiến hành một cuộc thánh chiến chống lại chế độ thiểu số Alawite ở Syria và giải thoát Jerusalem khỏi sự kìm kẹp của Israel “vô đạo”.

Trong bài phát biểu được phát hành vào ngày 14/5, thủ lĩnh IS  al-Baghdadi nói: "Hồi giáo không bao giờ là tôn giáo của hòa bình.  Hồi giáo là tôn giáo của chiến tranh”. Cuộc tấn công của tín đồ Nhà nước Hồi giáo “sẽ làm chảy máu” những kẻ “dị giáo” Shi’ite và đồng minh ở Iraq, đánh bại chế độ thiểu số Alawite ở Syria và quân nổi dậy Houthis của người Shi’ite  ở Yemen.

Có một số yếu tố mang lại sự thành công của Nhà nước Hồi giáo. Ngoài những người trung thành với Tổng thống bị lật đổ  và bị treo cổ Saddam Hussein và những phần tử cực đoan Hồi giáo sinh ra trong Chiến tranh Iraq, Al-Baghdadi còn dựa vào người Sunni địa phương và các bộ tộc của họ, trong khi người tiền nhiệm của ông ta chủ yếu dựa vào các chiến binh nước ngoài.

Mặc dù có sự tham gia của hàng ngàn chiến binh nước ngoài, 90%  lực lượng IS ở Iraq và 70% ở Syria là người địa phương.  Có tin nói, Nhà nước Hồi giáo có khoảng 40.000 lính chiến và 60.000 người ủng hộ.

Abu Mohammad al-Maqdisi, lý thuyết gia thánh chiến và là cố vấn tinh thần của Abu Mussab al-Zarqawi - lãnh đạo người Jordan của Al-Qaeda tại Iraq bị thiệt mạng trong một cuộc không kích của Mỹ năm 2006 - nói rằng trước khi chiếm được nhiều vùng lãnh thổ ở  Syria và Iraq, Nhà nước Hồi giáo đã xóa sổ hầu hết các đối thủ Hồi giáo Sunni và các đối thủ khác.

Phiến quân IS đã cho các đối thủ này sự lựa chọn hoặc chết hoặc thần phục và tuyên chiến với Mặt trận Nursa có liên hệ với al-Qaeda ở Syria.

Lý thuyết gia thánh chiến al-Maqdisi nhận định: "Abu Bakr (al-Baghdadi) là người Iraq, có cơ sở hậu thuẫn rộng rãi và có các bộ lạc trung thành với ông ở Iraq, trong khi Abu Mussab (Zarqawi) là  người Jordan và dựa vào các chiến binh thánh chiến nước ngoài”.  Theo lý thuyết gia thánh chiến này, Nhà nước Hồi giáo giành được nhiều chiến thắng quân sự một phần là nhờ các cựu sĩ quan quân đội của chế độ Saddam Hussein được đào tạo bài bản và am hiểu tường tận chiến trường.  

Abu Qatada al-Filistini, một tư tưởng gia al-Qaeda và đã cùng  Maqdisi ký  tuyên bố chống IS, nói: “Nhà nước Hồi giáo tấn tới nhờ nền tảng quân đội, an ninh và tình báo của một ban lãnh đạo tìm cách áp đặt một nhà nước khủng bố".

Vốn là một “cựu bố già” al-Qaeda, lý thuyết gia thánh chiến al-Maqdisi  có quan hệ với thủ lĩnh Ayman al-Zawahiri - người kế nhiệm của trùm khủng bố Osama bin Laden - và Abu Qatada,  kẻ đã bị trục xuất khỏi London để đối mặt với tội danh khủng bố ở Jordan sau cuộc chiến pháp lý  kéo dài.

Ông này nêu ra những  sự khác biệt và tương đồng giữa IS và al- Qaeda. Không giống như al-Qaeda, Nhà nước Hồi giáo khá “sâu rễ bền gốc” trong các cộng đồng Hồi giáo Sunni ở Iraq và Syria.

Để đánh bại Nhà nước Hồi giáo, người ta phải thuyết phục được người Hồi giáo Sunni ở  Syria và Iraq cầm súng chống lại phiến quân IS. Điều đó khó có thể xảy ra vì người Sunni  sợ sự đàn áp của  Baghdad và Damascus hơn sự tàn bạo của Nhà nước Hồi giáo.

Tàn nhẫn có phương pháp và được các sĩ quan của chế độ Saddam Hussein huấn luyện, phiến quân IS là lực lượng quân sự thần tốc và linh hoạt.

Nhà nước Hồi giáo cũng nhanh chóng nắm bắt các nguồn lực địa phương:  từ năng lượng,  bánh mì đến hệ thống thuế khóa… để tài trợ cho kinh phí hoạt động.

Theo nhà nghiên cứu IS người Iraq, ông Hisham al-Hashemi, Nhà nước Hồi giáo đã tìm mọi cách kiếm tiền: bán dầu, bắt cóc con tin đòi tiền chuộc đến bán cổ vật. Tài sản của Nhà nước  Hồi giáo được ước tính vào khoảng 8-9 tỷ USD.

Nhà nước Hồi giáo có cơ cấu hành chính khá ổn định. Sau thủ lĩnh Baghdadi là một cấu trúc lãnh đạo có chiều sâu.  

Abu Qatada nói: "Nếu Baghdadi bị giết chết, sẽ có một người khác lên thay. Đội ngũ kế cận đông đảo của IS sẽ xuất đầu lộ diện”.

Thủ lĩnh Baghdadi có một Hội đồng cố vấn gồm 9 thành viên và dưới trướng ông ta có khoảng 23 tiểu vương phụ trách các khu vực của người Sunni.

Một cơ cấu cai trị chi tiết từ tỉnh Nineveh, tỉnh có thủ phủ là thành phố Mosul,  đến các thành phố của tỉnh Anbar chủ yếu  do các sĩ quan quân đội của chế độ Saddam Hussein điều hành.

Những người có quan hệ với Nhà nước Hồi giáo nói rằng thủ lĩnh Baghdadi không phải là nhân vật quyền lực nhất. Nhân vật số 2 là  Abu Ali al-Anbari, một viên tướng dưới thời Saddam Hussein,  mới là  người nắm giữ quyền lực thực sự.

Một nhân vật chủ chốt khác là Abu Muslim  al-Turkmani, cựu đại tá tình báo  bị thiệt mạng trong một cuộc không kích vào năm 2014. Cả hai đều quen biết thủ lĩnh Baghdadi trong nhà tù Bucca.

Chuyên gia Hashemi  nói: "Việc có các cựu sĩ quan của Saddam Hussein  trong ban lãnh đạo đã mang lại cho thủ lĩnh Baghdadi  lợi thế quân sự và an ninh.  Các cựu sĩ quan này có thể tuyển quân trong bộ lạc của mình và đó là các bộ tộc lớn ở Iraq”.

Trên thực địa, cuộc không kích kéo dài liên quân do Mỹ cầm đầu đã gây cho  IS những thiệt hại đáng kể, nhưng cho đến nay liên quân đã thất bại trong việc tiêu diệt Nhà nước Hồi giáo.

Một nhà ngoại giao Iraq nói:  “Nhà nước Hồi giáo đã bị tổn thất về nhân mạng, bị mất đất và một phần khả năng tác chiến. Nhưng cái gọi là nhà nước này vẫn còn đó và rất nguy hiểm".