Kênh Telegram Ukraine "Resident" khi đưa tin về việc khu vực kiểm soát của quân Nga mở rộng ở tỉnh Sumy đã bày tỏ lo ngại rằng: “Trong bối cảnh này, quân đội Nga đã triển khai máy bay A-50U trong khu vực. Sự xuất hiện cho thấy Nga đang chuẩn bị tiến hành các cuộc tấn công chính xác kết hợp vào các mục tiêu quan trọng của quân đội Ukraine và thiết lập vùng kiểm soát hoàn toàn trên không phận khu vực này”.
Các ấn phẩm Ba Lan bao gồm Defence24 và Wirtualna Polska cũng đưa tin về sự việc này: trong không phận khu vực Oryol, cách biên giới Ukraine chỉ 150 km, đã phát hiện một máy bay cảnh báo sớm và kiểm soát A-50 của Nga. Theo nguồn tin quân sự Ukraine, đây là lần đầu tiên phát hiện loại máy bay này sau gần một năm.
Tạp chí quân sự chuyên ngành Bulgarian Military nhận định rằng đây không phải điều bất ngờ. Quân đội Nga đang đẩy mạnh cuộc tấn công, và khi thời tiết cải thiện, tốc độ tấn công sẽ còn gia tăng. Để đảm bảo thành công, Nga cần sự hỗ trợ từ các phương tiện trinh sát tầm xa.
Mặc dù cả giới chức Ukraine lẫn Nga đều không đưa ra bình luận về việc máy bay A-50 tái xuất, nhưng sự xuất hiện của chiếc máy bay huyền thoại này đã gây xôn xao ở phương Tây. Phía Ukraine từng tuyên bố rằng từ khi xung đột bắt đầu, quân đội Nga đã mất ít nhất 3 chiếc A-50 – tại biển Azov và vùng Krasnodar.
Tuy nhiên, vào tháng 2/2023, nhóm khủng bố Bypol của Belarus đã nhận trách nhiệm về việc gây hư hại một chiếc A-50 đóng tại căn cứ không quân Machulishchi, gần Minsk. Nhóm này tuyên bố đã sử dụng máy bay không người lái (UAV) để tấn công. Tuy nhiên, theo tạp chí Bulgarian Military, sau khi phân tích ảnh vệ tinh của sân bay quân sự, không có dấu hiệu nào cho thấy chiếc máy bay bị hư hại nghiêm trọng.
Vậy vì sao người Ukraine lại muốn phá hủy A-50 đến vậy? Bởi vì đây là một mẫu máy bay độc nhất vô nhị, được phát triển dựa trên nền tảng Il-76. Lần đầu cất cánh vào năm 1978 và chính thức được biên chế vào năm 1985, A-50 được thiết kế để thay thế mẫu Tu-126 đã lỗi thời.
Tính đến năm 1992, hơn 40 chiếc A-50 đã được sản xuất, nhưng chỉ một phần trong số đó vẫn còn hoạt động. Máy bay này được trang bị hệ thống radar giám sát tầm xa Liana, đặt trong một radome xoay có đường kính 9 mét gắn trên thân máy bay. Radar này có thể phát hiện mục tiêu trên không trong phạm vi 650 km và mục tiêu mặt đất trong phạm vi 300 km.
Phiên bản tiên tiến nhất của máy bay này là A-50U. Mẫu hiện đại hóa này được giới thiệu vào những năm 2010, được trang bị hệ thống điện tử tiên tiến, bao gồm radar Shmel-M, hệ thống dẫn đường cải tiến và bảng điều khiển màn hình LCD giúp giảm mệt mỏi cho phi hành đoàn và nâng cao hiệu suất hoạt động.
Phi hành đoàn của A-50 gồm 15 người, bao gồm 5 phi công và 10 chuyên gia phụ trách quản lý dữ liệu radar cũng như điều phối hoạt động tác chiến. Thời gian bay không cần tiếp nhiên liệu là 4 giờ, trong khi phiên bản A-50M có thể kéo dài thời gian hoạt động nhờ khả năng tiếp nhiên liệu trên không. Máy bay có tầm hoạt động khoảng 1.000 km tính từ căn cứ.
Tạp chí Bulgarian Military nhấn mạnh rằng A-50 đóng vai trò quan trọng cuộc chiến. Nhiệm vụ chính của nó là phát hiện và theo dõi các mối đe dọa trên không, bao gồm máy bay chiến đấu, UAV và tên lửa hành trình bay tầm thấp của Ukraine. Dữ liệu thời gian thực từ A-50 được truyền trực tiếp đến Không quân Vũ trụ Nga (VKS) và các hệ thống phòng không mặt đất như S-400.
Chuyên gia Justin Bronk từ Viện Nghiên cứu Quốc phòng Hoàng gia Anh (RUSI) nhận định rằng radar “nhìn xuống” của A-50 giúp phát hiện các mục tiêu bay thấp, vốn có thể bị bỏ sót bởi radar mặt đất. Đây là một lợi thế tối quan trọng trong bối cảnh cả Nga và Ukraine đều phụ thuộc vào tên lửa bay thấp và UAV.
Theo các nguồn tin công khai, A-50 có thể đồng thời kiểm soát 10 máy bay chiến đấu, chỉ đạo chúng đánh chặn mục tiêu trên không hoặc tấn công bằng tên lửa không đối đất. Điều này đóng vai trò quyết định trong chiến thuật của Nga khi triển khai bom lượn và tên lửa, giúp giảm thiểu nguy cơ cho các máy bay ném bom chiến thuật.
A-50 cũng cung cấp vùng phủ sóng radar tầm xa, lấp đầy các khoảng trống trong mạng lưới phòng không mặt đất và truyền dữ liệu qua vệ tinh hoặc kênh liên lạc trực tiếp đến các trung tâm chỉ huy. Theo Wirtualna Polska, một trong những ứng dụng hiệu quả nhất của A-50 là hỗ trợ các nhiệm vụ tấn công của Su-34.
Các máy bay Su-34 thường bay sát mặt đất để tránh bị phát hiện, sau đó bất ngờ tấn công các mục tiêu của Ukraine. Tuy nhiên, khả năng radar của Su-34 ở độ cao thấp bị hạn chế, nên chúng phụ thuộc vào A-50 để định vị mục tiêu. Chính theo cách này, vào ngày 27/2, Nga đã sử dụng bom FAB-1500 để phá hủy cây cầu qua sông Oskol gần Kupyansk. (Nguồn ảnh: Bộ Quốc phòng Nga, Reuters, X)
