Bên cạnh tài trí hơn người, Gia Cát Lượng cũng có những điểm yếu chí tử đã góp phần dẫn đến sự suy vong của nhà Thục Hán. Bài viết phân tích hai điểm yếu này dựa trên những sự kiện lịch sử quan trọng, đồng thời hé lộ lời khuyên của Lưu Bị dành cho Gia Cát Lượng nhưng ông đã không lĩnh hội được.

Điểm yếu chí mạng của Gia Cát Lượng

Tại Vĩnh An cung, thành Bạch Đế, ngọn nến leo lét trong tay Lưu Bị sắp tàn. Ông nắm chặt tay Gia Cát Lượng, những ngón tay khô gầy gần như ghim vào da thịt đối phương: "Mã Tắc hay nói quá, không thể dùng hắn vào việc lớn". Gia Cát Lượng vừa lau nước mắt vừa gật đầu, nhưng trong lòng lại nghĩ "Bệ hạ đã lo xa rồi".

Theo Sohu, Sina, ai ngờ rằng, lời dặn dò lúc lâm chung này lại trở thành "lưỡi dao" đâm xuyên vận mệnh Thục Hán? Ngọa Long người đã nghĩ ra kế "mượn tên từ thuyền rơm", "đốt cháy Xích Bích", cuối cùng lại vấp ngã ở chữ "dùng người" mà ông vốn xem thường.

Năm 223, trên giường bệnh, lời nói của Lưu Bị như tảng băng tan. "Ngươi nên hợp tác với thừa tướng, coi ông ấy như ta", ông nói với Lưu Thiện nhưng ánh mắt lại nhìn chằm chằm vào Gia Cát Lượng. Trong ánh mắt ấy ẩn chứa sự tin tưởng, lại vừa có sự cảnh báo rằng: "Ngươi quá ôm đồm mọi việc, phải học cách buông bỏ, giống như cha dạy con, để thuộc hạ trưởng thành." Nhưng Gia Cát Lượng chỉ nghĩ đó là tình cảm quân thần sâu đậm, nghẹn ngào cúi đầu, xem lời nói này là sự tín nhiệm vô bờ bến mà không nghe ra ẩn ý bên trong.

Năm năm sau, tại Nhai Đình, Mã Tắc đứng trên đỉnh núi, chỉ tay lên bản đồ. "Từ trên cao, thế của chúng ta sẽ như chẻ tre!", ông ta gạt bỏ lời dặn của Gia Cát Lượng, ngay cả lời khuyên "đóng trại ở ngã ba đường" của phó tướng Vương Bình cũng bị phớt lờ.

Vị tham quân ngày thường có thể đọc ngược Binh pháp Tôn Tử như cháo chảy, lúc này lại quên mất kiến thức cơ bản nhất: nếu quân đội hết nước, binh pháp hay ho đến đâu cũng chỉ là lý thuyết suông. Ngày quân Ngụy của Tư Mã Ý vây núi, quân Thục Hán sụp đổ trong cơn khát, Mã Tắc dẫm lên xác binh lính chạy về doanh trại. Lúc đó, Gia Cát Lượng vẫn đang ở trướng trung tâm nhìn bản đồ Nhai Đình cười khẩy, ông vẫn đang chờ tin thắng trận.

Ngày xử trảm Mã Tắc, nước mắt Gia Cát Lượng rơi xuống đất, tạo thành những vết lõm nhỏ. Nhưng ông vẫn chưa hiểu, nhát đao này không chỉ chém Mã Tắc mà còn chém vào điểm yếu không biết dùng người của chính ông.

Lưu Bị năm xưa đã nói thế nào? "Không thể dùng vào việc lớn", không phải nói Mã Tắc bất tài, mà là nói tài năng của ông ta pha lẫn chút tự phụ, cần phải mài giũa. Thế nhưng Gia Cát Lượng lại tin vào những lời nói suông, bỏ qua Triệu Vân và Ngụy Diên dày dạn kinh nghiệm, cứ khăng khăng đánh cược vào "rồng trong vực sâu".

Ngụy Diên càng oan ức hơn. Vị mãnh tướng được Lưu Bị đích thân đề bạt trấn giữ Hán Trung này đã từng dẫn quân đào núi mở đường, chặn quân Tào Ngụy ở ngoài Dương Bình quan suốt mười năm. Khi ông hiến kế Tử Ngọ cốc cho Gia Cát Lượng, ánh mắt sáng ngời: "Hãy giao cho tôi một vạn tinh binh, mười ngày là có thể đến Trường An!". Gia Cát Lượng lại cau mày: "Quá mạo hiểm". Gia Cát Lượng sợ không phải là nguy hiểm, mà là mất kiểm soát, vị thừa tướng luôn thích tự mình làm mọi việc này, ngay cả việc phê chuẩn 20 cây gậy quân dụng cho binh sĩ cũng phải tự tay phê duyệt, làm sao có thể để người khác thắng bất ngờ?

Sau này, Ngụy Diên bị Dương Nghi vu oan mưu phản, trong túi gấm mà Gia Cát Lượng để lại, lại có mật lệnh "giết ngay tại chỗ". Một vị tướng tài ba cứ như vậy trở thành vật hy sinh trong cuộc tranh giành quyền lực.

Đèn trong doanh trại quân Thục Hán lúc nào cũng sáng đến tận trời sáng. Gia Cát Lượng ngồi bên bàn phê duyệt công văn, những chồng thẻ tre chất cao hơn người, thậm chí sổ sách thóc gạo và cỏ, ông cũng phải tự tay kiểm tra. Thuộc hạ khuyên ông: "Thừa tướng, những việc này cứ giao cho thuộc hạ làm đi". Ông lắc đầu: "Không yên tâm".

Không yên tâm, thực chất là không tin tưởng. Kết quả là gì? Khương Duy theo ông học bảy năm, chỉ học được sự ngoan cố trong việc Bắc phạt, chứ không học được cách chọn người tài; Tưởng Uyển, Phí Y tuy ổn trọng, nhưng lại chưa từng trải qua thử thách độc lập, đến khi Gia Cát Lượng qua đời, trên triều đình không tìm được ai có thể gánh vác việc lớn.

Kế hoạch Long Trung đối sách đã sớm có lỗ hổng. Chiếm cứ Kinh Châu và Ích Châu, chia binh trấn giữ, nghe thì hùng hồn, nhưng Thục Hán chỉ có 95 vạn dân, vừa phải giữ Kinh Châu, phòng thủ Nam Trung, lại vừa phải xuất quân phạt Kỳ Sơn, binh lực như dây cung bị kéo căng.

Vậy mà Gia Cát Lượng lại sáu lần xuất quân Kỳ Sơn, gần như đã vắt kiệt hết binh lực ở Ích Châu. Lần Bắc phạt cuối cùng, khi ông ngồi trên xe lăn chỉ huy, tuổi trung bình của binh lính trong quân doanh chỉ mới mười bảy, những người này còn chưa học được cách dùng vũ khí, đã phải lấp đầy chiến hào của Tào Ngụy.

Gió thu trên Ngũ Trượng Nguyên thổi tắt ngọn đèn cuối cùng, trong tay Gia Cát Lượng vẫn nắm chặt cuốn Xuất sư biểu chưa viết xong. Cho đến lúc chết, ông vẫn nghĩ rằng, sự suy vong của Thục Hán là do trời không phù hộ, mà không nhớ đến ý nghĩa sâu xa trong câu nói "phụng sự như cha" của Lưu Bị.

"Làm cha" không phải tự mình gánh vác mọi việc, mà là dạy con cái biết đi. Lời nhắc nhở của Lưu Bị giống như một "cây kim nhỏ", tiếc rằng nó đâm vào lòng kiêu hãnh của Gia Cát Lượng, không chảy máu, nhưng lại làm hỏng đi thứ khác.

*Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả trên Sohu, Sina, 163