(Bài viết tổng kết loạt bài)... Loạt bài về các gói thầu cung cấp thiết bị hàng không đã cho thấy một bức tranh đa chiều với nhiều góc khuất. Nhìn từ góc độ pháp lý, Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 đã đưa ra nhiều quy định mới nhằm giải quyết các vấn đề này.

"Giá đánh giá" và rủi ro hạn chế cạnh tranh

Phương pháp "giá đánh giá" mà NCTS áp dụng là một công cụ được pháp luật cho phép. Tuy nhiên, việc đưa ra tiêu chí "hệ số đồng bộ thiết bị" với trọng số cao (20%) là vấn đề cần xem xét kỹ lưỡng.

Một trong những hành vi bị cấm trong đấu thầu được quy định tại Điều 16 của Luật Đấu thầu 2023 là nêu các yêu cầu làm hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng. Do đó, việc sử dụng các tiêu chí như "hệ số đồng bộ" cần được chủ đầu tư chứng minh một cách minh bạch về lợi ích kinh tế-kỹ thuật mà nó mang lại.

Nâng cao hiệu quả từ quy định pháp luật

Thực tiễn từ các gói thầu tại VIAGS (tiết kiệm 0,47% ) và VAECO (tiết kiệm 24,67% ) cho thấy sự khác biệt một trời một vực giữa việc có và không có cạnh tranh. Luật Đấu thầu 2023 đã siết chặt hơn các quy định về việc lập và thẩm định giá gói thầu, yêu cầu việc xây dựng giá phải dựa trên các căn cứ xác thực, tham khảo giá thị trường, tránh tình trạng đưa ra giá gói thầu thiếu cơ sở.

Luật sư Nguyễn Thị Hương (Đoàn Luật sư TP.HCM) chia sẻ: “Luật Đấu thầu 2023 đã trao quyền và đồng thời gắn trách nhiệm lớn hơn cho chủ đầu tư trong toàn bộ quá trình lựa chọn nhà thầu. Tuy nhiên, để luật thực sự đi vào cuộc sống, cần tăng cường cơ chế giám sát và hậu kiểm. Các cơ quan quản lý nhà nước cần có những cuộc thanh tra, kiểm tra đột xuất đối với các gói thầu có dấu hiệu bất thường như chỉ có một nhà thầu tham gia hoặc có tỷ lệ tiết kiệm quá thấp. Chỉ khi có sự giám sát chặt chẽ và chế tài đủ mạnh, chúng ta mới có thể hạn chế được các hành vi tiêu cực, đảm bảo cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.”

Để đảm bảo một "đường băng" đấu thầu bằng phẳng, các giải pháp cần tập trung vào:

• Tăng cường giám sát, thẩm định giá gói thầu: Các chủ đầu tư cần nâng cao trách nhiệm trong việc xây dựng và duyệt giá gói thầu.
• Minh bạch hóa tiêu chí đánh giá: Các tiêu chí kỹ thuật, đặc biệt là các tiêu chí mang tính ưu tiên, cần được giải trình rõ ràng về lợi ích kinh tế, kỹ thuật.
• Nâng cao vai trò hậu kiểm: Cần tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra sau đấu thầu để xử lý nghiêm các hành vi vi phạm.

Luật Đấu thầu 2023 đã tạo ra hành lang pháp lý đầy đủ. Vấn đề còn lại nằm ở việc thực thi của các chủ đầu tư và sự giám sát của các cơ quan quản lý nhà nước.