Những ngày đầu mùa mưa, dọc theo các tuyến đường về An Giang, du khách sẽ dễ dàng bắt gặp hình ảnh những gánh hàng ven đường bày bán một loại quả nhỏ, vỏ sần sùi, tỏa hương thơm nồng rất đặc trưng, đó chính là trái chúc.
Trái chúc còn gọi là trấp hay trúc, thuộc họ cam chanh (Rutaceae), có nguồn gốc từ khu vực Đông Nam Á như Lào, Thái Lan, Indonesia và Malaysia. Ở Việt Nam, cây chúc mọc tự nhiên rải rác tại một số tỉnh miền Tây, nhưng nhiều và nổi tiếng nhất vẫn là ở An Giang – nơi khí hậu nắng gắt, đất đai cằn cỗi lại vô tình trở thành điều kiện lý tưởng để cây chúc phát triển mạnh mẽ.
Trước đây, cây chúc thường mọc hoang nơi bờ bụi, bãi đất trống. Cây trưởng thành có thể cao từ 2 đến 10 mét, thân có gai, lá thon dài, phần eo giữa lá thắt lại như hình số 8. Trái chúc tròn, vỏ dày và sần sùi, khi còn non có màu xanh lục, lúc chín chuyển sang vàng. Ruột bên trong có màu vàng xanh, ít nước, nhưng vị lại rất chua và có hậu the nhẹ.
So với chanh, chúc có kích thước lớn hơn, mùi thơm nồng hơn và vị chua sắc hơn. Lá chúc cũng rất được ưa chuộng nhờ mùi thơm giống vỏ bưởi non và khả năng giữ hương lâu. Từ nước cốt đến vỏ và lá, tất cả đều có thể tận dụng trong ẩm thực, chế biến thức uống, làm nước chấm, nấu canh, trộn gỏi hoặc tẩm ướp các món ăn đặc sản như gà đốt Ô Thum.
Người dân địa phương không rõ cây chúc có từ khi nào, chỉ biết rằng từ lâu, đồng bào Khmer nơi đây đã hái chúc về dùng làm gia vị, chữa cảm cúm, xua đuổi rắn, thậm chí dùng để gội đầu cho tóc mượt mà. Ngày ấy, chúc còn bị xem là “quả dại”, ít ai để ý đến giá trị kinh tế.
Nhưng vài năm trở lại đây, khi xu hướng săn tìm những loại quả rừng, quả dại có hương vị đặc biệt lên ngôi, trái chúc bỗng chốc "lên đời", trở thành đặc sản nổi tiếng. Tại An Giang và nhiều tỉnh lân cận, không ít nhà hàng, quán ăn đua nhau săn lùng chúc để tạo vị chua tự nhiên, thơm mát cho các món đặc trưng vùng biên giới.
Thấy được tiềm năng kinh tế, nhiều hộ dân ở đây đã chủ động trồng chúc trong vườn để lấy quả bán. Tuy nhiên, loại cây này không dễ tính: phải mất từ 5–8 năm mới bắt đầu cho trái, nhưng cây càng già thì trái càng sai và thơm ngon. Mùa thu hoạch chính của chúc thường rơi vào mùa mưa, từ tháng 6 đến tháng 8 âm lịch.
Theo khảo sát, trên các sàn thương mại và cửa hàng đặc sản, giá trái chúc có thể dao động từ 130.000–170.000 đồng/kg, có thời điểm khan hiếm khách phải đặt trước mới có hàng. Không chỉ dùng trong chế biến món ăn, trái và lá chúc còn được thu mua để chiết xuất tinh dầu, làm dược liệu, hỗ trợ điều trị cảm cúm, nghẹt mũi, khó tiêu…
Đặc biệt, người dân vùng Bảy Núi còn có thói quen dùng trái chúc gội đầu. Hương thơm từ tinh dầu tự nhiên không chỉ làm tóc mềm mượt mà còn giúp thư giãn đầu óc, mang đến giấc ngủ ngon.
Những tác dụng của trái chúc với sức khỏe:
Tốt cho tim mạch
Trong quả chúc chứa nhiều flavonoid mạnh như naringenin và hesperidin – những chất chống oxy hóa có khả năng bảo vệ tim khỏi sự tấn công của các gốc tự do, hỗ trợ lưu thông máu và giảm nguy cơ mắc các bệnh tim mạch.
Hỗ trợ phòng ngừa ung thư
Quả chúc chứa các hoạt chất sinh học như phytol và lupeol, có khả năng ức chế sự tăng trưởng của tế bào bạch cầu, từ đó góp phần phòng ngừa một số loại ung thư như: ung thư ruột kết, ung thư máu và ung thư cổ tử cung.
Giảm ho, tiêu đờm
Từ lâu, người dân địa phương đã dùng quả chúc như một vị thuốc trị ho hiệu quả. Khi kết hợp với mật ong, nó giúp long đờm, làm dịu cổ họng. Đồng thời, hợp chất coumarin trong chúc còn có tác dụng chống viêm, hạ sốt và giảm ho rõ rệt.
Cải thiện sức khỏe răng miệng
Quả chúc có khả năng tiêu diệt vi khuẩn streptococcus – nguyên nhân chính gây sâu răng và viêm lợi. Các hoạt chất tự nhiên trong chúc còn giúp ngăn ngừa sự hình thành mảng bám và hạn chế sự phát triển của vi khuẩn trong khoang miệng.
Tăng cường hệ miễn dịch
Nhờ chứa nhiều polyphenol như flavonoid, carotenoid và alkaloid, quả chúc và lá chúc giúp nâng cao sức đề kháng, bảo vệ cơ thể trước nhiều tác nhân gây bệnh và giúp phục hồi sức khỏe nhanh hơn sau ốm.
Làm dịu tinh thần, giảm lo âu
Tinh dầu chiết xuất từ trái chúc có hương thơm dịu nhẹ, giúp thư giãn, cải thiện giấc ngủ và hỗ trợ giảm căng thẳng. Một số nghiên cứu cho thấy tinh dầu này còn có đặc tính an thần nhẹ, thích hợp dùng trong liệu pháp xoa dịu tâm trí.
Hỗ trợ hệ tiêu hóa
Chúc là loại quả thường được dùng để kích thích tiêu hóa. Nước ép chúc hoặc vỏ chúc giúp giảm tình trạng đầy hơi, đau dạ dày, khó tiêu và cải thiện chức năng tiêu hóa tổng thể.
Làm đẹp da, chống lão hóa
Tinh dầu và nước ép quả chúc rất giàu chất chống oxy hóa, giúp ngăn ngừa mụn, làm sáng da, giảm nếp nhăn và tái tạo làn da bị tổn thương. Đặc tính kháng viêm và loại bỏ gốc tự do cũng giúp da khỏe mạnh, tươi trẻ hơn.
Thải độc, làm sạch cơ thể
Quả chúc còn được xem là “người bạn” của gan và thận nhờ khả năng hỗ trợ thải độc tố, mỡ thừa và các chất có hại khỏi máu. Đồng thời, chúc còn giúp giữ nước, thanh lọc cơ thể và tăng cường năng lượng tự nhiên.