Nằm ở trung tâm thị trấn Đồng Văn, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang, phố cổ Đồng Văn là một trong những khu phố cổ nổi tiếng nhất Việt Nam.
Khu phố cổ này được hình thành từ đầu thế kỷ 20, thuở ban sơ chỉ có vài gia đình người Mông, người Tày và người Hoa sinh sống, dần dần có thêm nhiều cư dân từ địa phương khác tìm đến.
Về tổng quan, khu phố cổ có khoảng 40 nóc nhà nằm dưới chân núi đá. Đa phần các ngôi nhà ở đây tuổi đời trên dưới 100 năm, ngôi nhà cổ nhất được xây dựng từ khoảng năm 1860.
Kiến trúc ở phố cổ Đồng Văn phổ biến là nhà trình tường ba gian, hai tầng, mái lợp ngói âm dương. Các ngôi nhà nằm sát nhau, tạo nên cấu trúc không gian giống các dãy nhà ống ở phố cổ Hà Nội hay Hội An.
Sử dụng các vật liệu địa phương như gỗ, đá, bùn đất, từ ngoại thất đến nội thất của các ngôi nhà toát lên vẻ thô mộc, gần gũi với thiên nhiên.
Công trình nổi bật, có vai trò tâm điểm của khu phố cổ là chợ Đồng Văn. Khu chợ được xây bằng đá trong những năm 1920, vẫn còn nguyên vẹn đến ngày nay.
Không chỉ diễn ra các hoạt động kinh tế, chợ Đồng Văn là nơi còn lưu giữ bản sắc văn hóa của đồng bào các dân tộc trên cao nguyên đá Đồng Văn.
Nằm đối diện chợ Đồng Văn, quán cà phê Phố Cổ cũng là địa điểm khá nổi tiếng. Quán tận dụng ngôi nhà cổ nằm ở vị trí đắc địa bậc nhất khu phố cổ Đồng Văn.
Vào ngày thường, không gian ở phố cổ trên cao nguyên đá khá trầm mặc. Vào dịp cuối tuần, kỳ nghỉ lễ hoặc đến mùa hoa tam giác mạch (tháng 10-12), khu phố sẽ sôi động hơn khi du khách đổ về nhiều.
Với khung cảnh cổ kính cùng nét văn hóa bản địa độc đáo, phố cổ Đồng Văn sẽ khiến những vị khách miền xuôi khắc ghi trong tâm trí cả đời nếu một lần có dịp ghé thăm.
Đáng tiếc rằng vào thời điểm hiện tại, phố cổ Đồng Văn đang phải đối diện với nhiều thách thức lớn. Sau hàng trăm năm tồn tại, hết các ngôi nhà cổ đã trở nên cũ nát và xuống cấp nghiêm trọng.
Bên cạnh đó, do sự phát triển của du lịch, các hoạt động kinh doanh bùng nổ đã khiến khu phố cổ từng bước bị “bủa vây” bởi các nhà nghỉ, khách sạn, nhà hàng hiện đại trong thị trấn... khiến những giá trị văn hóa truyền thống đứng trước nguy cơ bị xói mòn. Việc phát triển du lịch - kinh tế hài hòa với bảo tồn các giá trị tinh thần của địa phương đã trở thành một bài toán, mà có giải được nó thì phố cổ Đồng Văn mới giữ được hồn cốt của mình giữa những đổi thay của thời cuộc. (Ảnh trong bài được chụp năm 2011).
