Ở các kỳ trước, Báo Tri thức và Cuộc sống đã thông tin về chân dung Công ty Phước Nguyễn trúng thầu tại các đơn vị thành viên của Petrolimex, và những con số tiết kiệm. Theo tài liệu thu thập của PV Báo Tri thức và Cuộc sống, Luật Đấu thầu được xây dựng dựa trên bốn trụ cột cơ bản: cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế. Tuy nhiên, khi soi chiếu các nguyên tắc này vào thực tiễn một số gói thầu mà Công ty TNHH Đầu tư Xây dựng Phước Nguyễn (Công ty Phước Nguyễn) đã trúng tại các đơn vị thành viên Petrolimex, những khoảng trống đáng lo ngại đã xuất hiện.

Hai biểu hiện rõ nhất của sự thiếu vắng cạnh tranh là tình trạng gói thầu chỉ có một nhà thầu tham dự và kết quả là tỷ lệ tiết kiệm ở mức siêu thấp, gần như bằng không. Cả hai kịch bản này đều được ghi nhận trong hoạt động đấu thầu của Công ty Phước Nguyễn năm 2025.

Kịch bản "một mình một ngựa" tại gói thầu Bể K09

Một trường hợp điển hình cho sự thiếu cạnh tranh là "Gói thầu 01: Thi công xây lắp" thuộc dự án "Sửa chữa bảo dưỡng bể K09 - Tổng kho xăng dầu Miền Tây" do Công ty TNHH MTV Xăng dầu Tây Nam Bộ mời thầu. Gói thầu này được tổ chức theo hình thức Chào hàng cạnh tranh qua mạng, một hình thức được kỳ vọng sẽ thu hút sự tham gia của nhiều nhà thầu.

Tuy nhiên, theo "Báo cáo đánh giá E-HSDT" (Hồ sơ dự thầu điện tử) ngày 09/07/2025 do tổ tư vấn lập (dựa trên tài liệu được cung cấp), tại thời điểm đóng thầu, hệ thống chỉ ghi nhận duy nhất Công ty TNHH Đầu tư Xây dựng Phước Nguyễn nộp hồ sơ dự thầu.

Trong tình huống không có đối thủ cạnh tranh, việc Công ty Phước Nguyễn được đánh giá đáp ứng yêu cầu kỹ thuật và được đề nghị trúng thầu là điều không bất ngờ. Kết quả, ngày 14/07/2025, chủ đầu tư đã phê duyệt cho Công ty Phước Nguyễn trúng thầu với giá 1.284.886.085 đồng. Tỷ lệ tiết kiệm chỉ đạt 0,70%.

Việc gói thầu chào hàng cạnh tranh mà chỉ thu hút được một nhà thầu tham gia đã làm mất đi hoàn toàn yếu tố cạnh tranh về giá. Mục tiêu tìm kiếm nhà thầu có giải pháp tốt nhất với chi phí hợp lý nhất không thể đạt được.

Câu hỏi đặt ra là tại sao một gói thầu được công bố rộng rãi lại trở nên kém hấp dẫn với các nhà thầu khác trên thị trường? Liệu có phải do Hồ sơ mời thầu (HSMT) đã đưa ra những yêu cầu quá đặc thù, tạo ra rào cản kỹ thuật khiến chỉ một nhà thầu có thể đáp ứng? Hay do các nhà thầu khác nhận thấy đây là "sân chơi" đã được định sẵn và không muốn tham gia?

Theo quy định của Luật Đấu thầu, chủ đầu tư và bên mời thầu có trách nhiệm xây dựng HSMT đảm bảo không nêu bất cứ điều kiện nào nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc nhằm tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng. Trường hợp gói thầu bể K09 cần được xem xét lại về các tiêu chí trong HSMT để làm rõ nguyên nhân dẫn đến tình trạng chỉ có một nhà thầu tham dự.

Khi cạnh tranh chỉ mang lại 3% tiết kiệm

Ở một thái cực khác, dù gói thầu áp dụng hình thức chào hàng cạnh tranh, nhưng kết quả cuối cùng vẫn là tỷ lệ tiết kiệm siêu thấp. Điều này cho thấy sự cạnh tranh diễn ra, nếu có, cũng chỉ mang tính hình thức và không thực chất.

Ví dụ điển hình là gói thầu "Thi công sửa chữa Petrolimex - Cửa hàng 11-16-33-57" của Công ty Xăng dầu Vĩnh Long. Gói thầu này áp dụng hình thức chào hàng cạnh tranh qua mạng. Kết quả cuối cùng cho thấy một tỷ lệ tiết kiệm vô cùng thấp, chỉ 3%. Cụ thể, giá trúng thầu của Công ty Phước Nguyễn là 333.179.301 đồng, chỉ thấp hơn giá gói thầu (343.483.816 đồng) khoảng 10,3 triệu đồng.

Hiệu quả kinh tế - một trong bốn trụ cột của Luật Đấu thầu - dường như đã bị xem nhẹ trong trường hợp này. Giá trúng thầu quá sát giá gói thầu có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân: hoặc giá gói thầu được lập không có dư địa cho việc giảm giá; hoặc các nhà thầu tham gia không thực sự cạnh tranh về giá.

Dù nguyên nhân là gì, kết quả cuối cùng là lợi ích về mặt kinh tế cho chủ đầu tư không được tối ưu. Những dấu hiệu này cho thấy cần có sự giám sát chặt chẽ hơn trong toàn bộ quy trình, từ khâu lập giá gói thầu đến đánh giá hồ sơ dự thầu.

Điều 16 của Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 quy định rõ về các hành vi bị cấm trong hoạt động đấu thầu, bao gồm cả hành vi thông thầu, gian lận, cản trở, cạnh tranh không bình đẳng. Mặc dù việc chứng minh các hành vi này là phức tạp, nhưng những dấu hiệu bất thường về tính cạnh tranh và tỷ lệ tiết kiệm thấp một cách có hệ thống là cơ sở để các cơ quan thanh tra, kiểm tra vào cuộc làm rõ.

Báo Tri thức và Cuộc sống tiếp tục thông tin:

[Kỳ 5] Đảm bảo cạnh tranh trong đấu thầu: Góc nhìn pháp lý và trách nhiệm của chủ đầu tư