Đó chính là địa đạo Phú Thọ Hòa - một hệ thống địa đạo từng phát triển mạnh tại khu vực Phú Thọ Hòa ở phía Tây Sài Gòn thời kỳ chống Pháp và chống Mỹ. Ngày nay cổng vào di dích này nằm ở số 139 đường Phú Thọ Hòa, phường Phú Thọ Hòa, quận Tân Phú, TPHCM.
Tiền thân của địa đạo Phú Thọ Hoà là những chiếc hầm bí mật từ thời chống Pháp. Từ năm 1947, do yêu cầu cuộc kháng chiến, hệ thống địa đạo liên xã bắt đầu hình thành, kéo dài từ ấp Lộc Hoà lên Ấp Bình Long, Bình Đông qua Bình Hưng Hoà đến Gò Đậu…Ảnh: Một góc khu di tích địa đạo Phú Thọ Hòa.
Chiều dài địa đạo theo đường chim bay khoảng hơn một km, còn chiều dài chạy theo địa hình, địa vật dài trên cả chục km. Ảnh: Một cửa hầm dẫn xuống địa đạo.
Lối xuống địa đạo là các cửa hầm có nắp đóng bằng gỗ theo hình thang, phía trên để đổ đất, trồng cây cỏ để ngụy trang. Mỗi miệng hầm chỉ đủ rộng cho một người chui lọt.
Địa đạo có 2 tầng, được đào sâu dưới vào lòng đất từ 3-4 mét. Lòng địa đạo cao khoảng 1 mét, rộng khoảng 0,8 mét, hai bên có nhiều ngách đi sang nhiều hướng khác nhau.
Cứ một đoạn địa đạo khoảng 20m thì có một vách ngăn, ở giữa có khoét một lỗ đường kính 0,5m vừa người bò qua. Cách bố trí vách ngăn này để phòng ngừa khi địch phát hiện hầm địa đạo thì quân ta chui qua hầm kế tiếp rồi bít cửa lại, nghi trang cẩn thận để địch tưởng đây là đường cụt.
Địa đạo có một hệ thống lỗ thông hơi dẫn lên mặt đất, được nghi trang cẩn thận tuỳ theo địa hình.
Thời chống Pháp, địa đạo Phú Thọ Hòa là cơ sở của những chiến công oanh liệt, như hai lần tấn công vào kho bom Phú Thọ, nhiều lần đánh vào sân bay Tân Sơn Nhất, hỗ trợ hiệu quả cho chiến trường Điện Biên Phủ ở miền Bắc. Ảnh: Một lỗ thông hơi nằm trong bụi tre.
Sang thời chống Mỹ, địa đạo Phú Thọ Hòa thường được các đơn vị đặc công, biệt động dùng làm bàn đạp tấn công vào nội thành Sài Gòn, gây cho địch nhiều tổn thất nặng nề... Ảnh: Bồn xăng của Mỹ từ trước 1975 trong khuôn viên khu di tích.
Có thể nói, địa đạo Phú Thọ Hoa là một trong rất nhiều minh chứng về sự sáng tạo phi thường của quân dân ta trong công cuộc đấu tranh bảo vệ tổ quốc. Ảnh: Nhà trưng bày ở khu di tích địa đạo Phú Thọ Hòa.
