Cố đô Huế là nơi tọa lạc lăng tẩm của 7 vị vua nhà Nguyễn, gồm: Lăng Gia Long, lăng Minh Mạng, lăng Thiệu Trị, lăng Tự Đức, lăng Dục Đức, lăng Đồng Khánh và lăng Khải Định. Các khu lăng mộ này được coi là kiệt tác của kiến trúc phong thủy Huế. Ảnh: Sân chầu ở lăng Gia Long.
Ngược dòng lịch sử, ngay khi tại vị, các vua nhà Nguyễn đã cho tiến hành khảo sát địa thế, lập đồ án xây dựng lăng tẩm cho mình. Các quan ở Khâm Thiên Giám, bộ Lễ, bộ Công đi tìm cuộc đất, ngày khởi công, trình đồ án kiến trúc cho vua ngự duyệt. Ảnh: Hồ nước ở lăng Minh Mạng..
Các thầy địa lý nổi tiếng nhất phải mất hàng tháng hoặc hàng năm trời dò tìm long mạch để có địa cuộc đại cát hội đủ các yếu tố minh đường huyền thủy, tiền án hậu chẩm, sơn triều thuỷ tụ, tả thanh long hữu bạch hổ... Huyền cung (nơi đặt quan tài) phải đúng long mạch. Ảnh: Khu tẩm điện của lăng Thiệu Trị nhìn từ hồ Điện.
Ngoài sông, núi, khe, hồ của tự nhiên là lầu, đài, đình, tạ hoặc đắp thêm núi đất làm án, chẩm, hoặc đào thêm hào, khe làm huyền thủy... hình thành nên những tòa lăng tẩm với kiến trúc độc đáo, cảnh quan hài hoà, hùng vĩ mà thơ mộng. Ảnh: Hồ Lưu Khiêm ở lăng Tự Đức.
Nhìn bao quát không gian lớn mới thấy hết vẻ hoành tráng của lăng và mối liên hệ với những thực thể địa lý xa đến hàng chục cây số. Lăng Gia Long có diện tích hơn 20 ha, nằm trên núi Thiên Thọ, có núi án là Đại Thiên Thọ, xung quanh có 36 ngọn núi chầu vào. Ảnh: Toàn cảnh lăng Gia Long nhìn từ đỉnh núi Đại Thiên Thọ.
Lăng Minh Mạng rộng 15 ha, nằm trên núi Cẩm Kê (Hiếu Sơn), có núi Kim Phụng chầu, toàn lăng như một người nằm gối lên đồi cao, chân tay duỗi ra phía ngã ba sông. Quan Lê Văn Đức tìm ra đất này được vua thăng hai cấp. Ảnh: Hồ Trừng Minh và tòa Minh Lâu ở lăng Minh Mạng.
Lăng Thiệu Trị nằm trên núi Thuận Đạo, rộng 6ha, theo thế "sơn chỉ thủy giao" (núi dừng, nước giao). Phía trước có đồi Vọng Cảnh chầu bên phải, núi Ngọc Trản chầu bên trái thành thế "tả thanh long, hữu bạch hổ". Trước lăng có núi Chằm làm tiền án, phía sau có núi Kim Ngọc làm hậu chẩm... Ảnh: Bửu thành của lăng Thiệu Trị nhìn từ lầu Đức Hinh.
Trừ lăng Khải Định, khu lăng tẩm nào cũng chia làm hai phần chính là lăng và tẩm. Lăng là nơi an táng thi hài vua, tẩm là hành cung nơi vua làm việc, sinh hoạt, giải trí kiến trúc mô phỏng như hoàng cung. Vua thỉnh thoảng ngự giá đến đây để tiêu khiển, ngắm cảnh, làm thơ... Ảnh: Nhà bia của lăng Đồng Khánh.
Với quan niệm "Sống gửi thác về", lăng tẩm là hoàng cung vĩnh hằng của các vị vua. Vì thế, trong hầu hết các lăng tẩm đều trang trí vô số hoa văn các chữ "thọ", "hỷ", hình ảnh sông núi thân quen, những bức họa sinh động để không có cảm giác chết chóc, nặng nề. Ảnh: Nhà bia của lăng Khải Định.
Lăng được kiến trúc từ thấp lên cao. Ngoài cùng là thành bao bọc, có hồ thả sen, bờ hồ trồng sứ, cây cảnh. Cổng chính là đến một sân gạch rộng, hai bên sân có đúc tượng người, voi, ngựa bằng đá, gọi là sân chầu. Ảnh: Sân chầu của lăng Minh Mạng.
Tiếp đó là Bi đình (nhà bia) là toà nhà nhỏ có một tấm bia lớn trên bệ đá cao gọi là bia Thánh đức thần công. Trong bia khắc bài ký ghi nhớ công đức của vua. Ảnh: Nhà bia của lăng Tự Đức.
Sau lưng Bi đình là hai trụ hoa biểu (trụ dẫn linh hồn) cao vút. Qua Bi đình là tẩm điện, thờ thần vị của hoàng đế và hoàng hậu, bên ngoài bày những đồ ngự dụng lúc sinh thời. Phía trong Tẩm điện và hai bên có hai dãy nhà lớn gọi là Tả hữu tùng viện để các bà phi và kẻ hầu ở... Ảnh: Một trụ biểu ở lăng Dục Đức.
Nhà nghiên cứu Huế Phan Thuận An đã đúc kết phong cách nghệ thuật của bảy khu lăng tẩm như sau: Lăng Gia Long hoành tráng, lăng Minh Mạng thâm nghiêm, lăng Thiệu Trị thanh thoát, lăng Tự Đức thơ mộng, lăng Dục Đức đơn giản, lăng Đồng Khánh xinh xắn, Lăng Khải Định tinh xảo. Ảnh: Cung Thiên Định ở lăng Khải Định.
