Nằm ở cuối đường Trần Nhật Duật, cách trung tâm Thành phố Buôn Mê Thuột hơn 2km về hướng Bắc, buôn Akõ Dhông hay buôn Cô Thôn, là một địa danh mang đậm nét văn hóa truyền thống của người Ê Đê ở thủ phủ cà phê của Việt Nam.
Ngược dòng lịch sử, buôn làng này tọa lạc tại vùng đất bắt nguồn của sáu con suối, trong đó có Ea Nuôl, con suối lớn nhất ở Buôn Ma Thuột. Trong tiếng Ê Đê, Akõ Dhông là "đầu nguồn suối".
Buôn chính thức được lập năm 1964 với tên gọi đồn điền Saint Benoit – một cơ sở trồng cà phê và truyền đạo cho người Ê Đê do các linh mục Pháp bảo trợ. Theo thời gian, số lượng hộ người Ê Đê ở đây lên đến hàng chục.
Sau năm 1975, buôn Akõ Dhông được đầu tư đồng bộ về cơ sở vật chất, hạ tầng với ngành nghề mũi nhọn là trồng cà phê. Đến năm 2012, buôn được chọn là một trong những buôn điển hình tại Đắk Lắk để gìn giữ ngôi nhà dài truyền thống.
Ngày nay, du khách tới thăm buôn Akõ Dhông sẽ được hòa mình vào một không gian thanh bình, thấm đẫm văn hóa truyền thống của đồng bào Ê Đê với nét đặc trưng là những ngôi nhà dài độc đáo.
Hiện tại, toàn buôn có khoảng 30 ngôi nhà dài xếp dọc theo con đường chính. Nhà dài là một nét văn hóa đặc sắc của người Ê Đê, là nơi sinh sống của nhiều thế hệ trong một đại gia đình theo chế độ mẫu hệ.
Những ngôi nhà này có hình dáng như một con thuyền, cửa chính mở phía trái nhà, cửa sổ mở ra ở phía hông, bên trong nhà có trần gỗ hình vòm giống mui thuyền.
Bố cục nhà được chia làm hai phần: nửa phía trước là không gian sinh hoạt chung, nửa phía sau là bếp nấu ăn và không gian riêng các đôi vợ chồng.
Hòa nhịp cùng cuộc sống hiện đại, kiến trúc nhà dài ở buôn Akõ Dhông cũng không còn “nguyên bản” mà pha trộn với nhiều yếu tố kiến trúc mới và được trang bị đầy đủ tiện nghi.
Bao quanh những ngôi nhà dài là sân vườn rộng trồng đủ loại cây trái, vừa mang đến cảm giác gần gũi với thiên nhiên, vừa thể hiện chân thực không gian sống độc đáo của đồng bào dân tộc Ê Đê.
Có thể nói, giữa cuộc sống hiện đại hóa của đô thị, buôn Akõ Dhông hiện lên như một bài ca mộc mạc, ban sơ, cất lên từ truyền thống văn hóa lâu đời của một cộng đồng dân cư đã gắn bó với miền đất này qua biết bao thế hệ.
Với sức cuốn hút mạnh mẽ của mình, buôn Akõ Dhông thực sự là một điểm đến không thể bỏ qua dành cho du khách phương xa ở phố núi Buôn Ma Thuột.
