Màn rước “của quý” táo bạo tại lễ hội Ná Nhèm. Ảnh chụp năm 2018
Ngày 2/2, trao đổi với PV, ông Phạm Bá Phương - Chủ tịch UBND xã Trấn Yên (huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn) – đại diện Ban tổ chức lễ hội Ná Nhèm cho biết, sau 3 năm bị tạm hoãn do dịch COVID-19, lễ hội năm nay sẽ diễn ra trong 2 ngày 14 và 15 tháng Giêng (tức ngày 4/2 và 5/2/2023).
Ngày 14 tháng Giêng sẽ diễn ra "Lễ nhập đồ cung tiến lễ vật", tổ chức trao giải và công diễn các tiết mục xuất sắc tại Hội diễn văn nghệ mừng Đảng, mừng Xuân Quý Mão 2023 tại sân Đình làng Mỏ.
Ngày 15 tháng Giêng sẽ diễn ra nghi lễ rước nước Tiên, rước nước và cúng lễ tại mỏ nước Bó Vằn và Đình Làng Mỏ. Tiếp theo sẽ là nghi lễ rước Long Ngai - Bài Vị của Đức Vua từ Đình làng Mỏ ra Miếu Xa Vùn làm lễ. Cùng với đó là trình diễn Tục Hèm đánh trận và cung tiến Lễ vật, chương trình văn nghệ. Buổi chiều là tổ chức các trò chơi dân gian.
Điểm đặc sắc của Lễ hội Ná Nhèm là màn rước sinh thực khí nam (Tàng thinh) - mô tả “của quý” của phái nam giống y như thật và sinh thực khí nữ (Mặt nguyệt) - mô tả bộ phận sinh dục của phái nữ. Ý nghĩa của việc này là ước mong sinh sôi nảy nở, con cháu đầy đàn.
Chia sẻ về tàng thinh và mặt nguyệt năm 2023, ông Phương cho biết thêm, 2 đồ vật này do một nghệ nhân trong xã làm. Hiện đã hoàn thành và chờ đến ngày mang ra đình rước.
“Tàng thinh và mặt nguyệt được bảo quản kỹ càng để đảm bảo tính linh thiêng. Đến ngày rước mới mang ra để người dân chiêm ngưỡng.
Về kích thước của tàng thinh, cơ bản vẫn bằng các năm trước, dài khoảng 1,3m, đường kính 30cm và nặng chừng 50-60kg”, ông Phương thông tin.
Theo tục lệ, mỗi năm Tàng Thinh và Mặt Nguyệt sẽ được làm mới bởi năm trước đã siêu hóa.
Trước đó, từ năm 2012 – 2015, tàng thinh có kích thước to bằng khoảng cái phích. Năm 2016, tàng thinh to bất thường (80kg), dài khoảng 1m và sơn màu hồng.
Năm 2017, tàng thinh được làm bằng gỗ nghiến, nặng khoảng 60kg, dài 1m. Năm 2018, tàng thinh được làm bằng gỗ dổi, đường kính khoảng 22cm, chiều dài 1m30, trọng lượng trên 50kg.
Năm 2019, tàng thinh dài khoảng 1m30, đường kính khoảng 20cm và nặng khoảng 30kg.
Từ năm 2020-2022, do ảnh hưởng của dịch COVID-19 nên lễ hội Ná Nhèm không tổ chức rước tàng thinh nên người dân không làm.
|
Theo lời kể của các vị bô lão, xưa có một toán giặc Tấc Tài Ngàn - hay còn gọi là giặc răng đỏ - đến chiếm đóng tại ngôi miếu thờ Thành hoàng Đức Cao Sơn ở sườn đồi Khau Dạ Háy (xã Trấn Yên, Bắc Sơn, Lạng Sơn). Chúng bắt con gái của dân làng lên giặt giũ, nấu ăn, ban đêm thắt miệng túi cho bọn chúng ngủ.
Lũ giặc còn làm một cái trống to, đêm xuống, chúng bắt các cô gái dắt dê lên mặt trống để giẫm tạo ra âm thanh dồn dập như xông trận làm dân làng hoang mang lo sợ. Ban ngày, chúng xuống làng giết người, cướp bóc của cải khiến dân làng căm phẫn.
Để giết giặc, dân làng đã bày mưu cho các cô gái phục vụ buộc miệng túi thật chặt khi giặc ngủ rồi làm ám hiệu cho dân làng biết để lên diệt giặc, quăng xuống suối Phai Huấn.
Sau khi bọn giặc chết không lâu thì trong làng xuất hiện dịch bệnh lạ, làm nhiều người và vật nuôi bị chết, hạn hán xảy ra liên miên. Tại gần ngôi miếu Xa Vùn xuất hiện một tổ ong chúa rất lớn, hễ người và gia súc đi qua đều bị ong đốt chết. Thầy mo cho rằng giặc chết vào giờ linh không được cúng tế cho ăn nên chúng quậy phá.
Thời gian sau, dân làng đã tổ chức lễ hội Ná Nhèm cúng tế Thành hoàng và tục hèm đánh trận mô tả lại quá trình chống giặc của người dân. Trong lễ hội có màn rước sinh thực khí nam và sinh thực khí nữ để thể hiện sự sinh sôi, nảy nở, cầu mong cho cuộc sống đầy đủ, ấm no.
|