Trong suốt hơn hai thập kỷ, từ cuối những năm 1970 đến đầu những năm 1990, Pablo Emilio Escobar Gaviria đã xây dựng và lãnh đạo một trong những đế chế tội phạm quyền lực và tàn bạo nhất trong lịch sử hiện đại – Medellín Cartel. Từ một tên trộm vặt ở Medellín, Colombia, Escobar vươn lên trở thành “ông hoàng cocaine” – người từng nắm trong tay gần 80% thị trường ma túy Mỹ, kiếm hàng chục triệu USD mỗi ngày và kiểm soát quyền lực đến mức đe dọa cả chính quyền trung ương Colombia và chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ.
Quyền lực từ cocaine, chiến lược "bạc hoặc chì" và cuộc chiến khủng bố đẫm máu chống lại cả một quốc gia
Escobar sinh năm 1949 tại Rionegro, nhưng lớn lên ở Medellín, thành phố lớn thứ nhì của Colombia. Đây là một thành phố công nghiệp hóa có tình hình xã hội phức tạp với khoảng cách giàu nghèo rõ rệt. Ngay từ tuổi thiếu niên, Escobar đã dấn thân vào các hoạt động bất hợp pháp như ăn cắp xe, buôn lậu thuốc lá, hàng điện tử, rồi sau đó là tiền giả.
Tuy nhiên, bước ngoặt thực sự đến vào giữa thập niên 1970, khi thị trường cocaine tại Mỹ bắt đầu bùng nổ và nhu cầu tăng vọt. Nhận ra tiềm năng to lớn từ thứ bột trắng này, Escobar bắt đầu tham gia sản xuất và buôn bán cocaine, xây dựng mạng lưới vận chuyển phức tạp xuyên rừng rậm, dãy Andes và biên giới quốc tế, thiết lập quan hệ với các nhà sản xuất tại Peru và Bolivia, cũng như các nhóm buôn lậu tại Mexico và Mỹ.
Ông trùm Pablo Escobar khi ở thời kỳ đỉnh cao quyền lực. Ảnh: Pinterest.
Medellín Cartel, với Escobar là thủ lĩnh tối cao, nhanh chóng trở thành một tổ chức tội phạm khổng lồ, chuyên biệt hóa cao và hoạt động giống như một tập đoàn quốc tế. Tổ chức này vận hành các phòng thí nghiệm bí mật tại rừng sâu, sân bay tư nhân, các đội vận tải đường biển và đường không, cùng hệ thống rửa tiền toàn cầu. Ước tính vào đỉnh điểm, Medellín Cartel xuất khẩu hơn 15 tấn cocaine mỗi ngày sang Mỹ. Lợi nhuận hàng năm vượt quá 20 tỷ USD, và Escobar – với khối tài sản được tạp chí Forbes liệt kê trong danh sách những người giàu nhất thế giới – sở hữu một số lượng tiền mặt lớn đến mức phải dùng hàng tấn cao su để buộc các cọc tiền.
Nhưng quyền lực của Escobar không chỉ đến từ tiền bạc. Ông kiểm soát xã hội bằng sự pha trộn giữa từ thiện, nỗi sợ hãi và bạo lực. Tại Medellín, ông cho xây nhà ở cho người nghèo, tài trợ sân bóng, trường học và bệnh viện, khiến không ít người xem ông là “Robin Hood của Colombia”. Song, phía sau hình ảnh bác ái đó là cỗ máy giết người lạnh lùng. Escobar áp dụng chiến lược "plata o plomo" – "bạc hoặc chì", nghĩa là nhận hối lộ hoặc nhận đạn – với cảnh sát, chính trị gia và quan chức tư pháp. Hàng nghìn người đã chết vì từ chối hoặc đơn giản là đứng cản đường ông, bao gồm cả bộ trưởng tư pháp, ứng cử viên tổng thống và thẩm phán tối cao.
Đặc biệt, Escobar xem việc bị dẫn độ sang Mỹ là điều tồi tệ nhất có thể xảy ra. Để ngăn chặn chính phủ Colombia ký thỏa thuận dẫn độ với Hoa Kỳ, ông khởi động chiến dịch khủng bố toàn quốc: đặt bom máy bay dân sự (Avianca Flight 203 năm 1989), tấn công cơ quan mật vụ DAS, ám sát các nhà báo và tổ chức hàng loạt vụ bắt cóc nhằm gây áp lực. Trong thời kỳ đỉnh cao quyền lực, Escobar gần như kiểm soát được một phần đất nước Colombia, thao túng hệ thống chính trị và đe dọa cả nền dân chủ non trẻ.
Cuộc đào tẩu ngoạn mục, cuộc săn lùng nghẹt thở và cái chết trên mái nhà
Năm 1991, dưới áp lực nội bộ và quốc tế, Escobar đồng ý đầu hàng chính phủ Colombia để tránh bị dẫn độ. Trong một thỏa thuận gây tranh cãi, ông được phép xây dựng "nhà tù riêng" – La Catedral – thực chất là một biệt thự xa hoa với sân bóng, quán bar, thác nước và cả phòng tra tấn bí mật. Tuy nhiên, sau khi phát hiện Escobar tiếp tục điều hành hoạt động buôn bán ma túy từ trong “nhà tù”, chính quyền quyết định chuyển ông đến một cơ sở nghiêm ngặt hơn. Escobar trốn thoát vào tháng 7/1992, khởi đầu cho cuộc săn lùng lớn nhất trong lịch sử Nam Mỹ.
Hiện trường vụ hạ sát ông trùm Escobar. Ảnh: New York Daily News.
Trong suốt hơn một năm, Escobar bị truy đuổi bởi một liên minh chưa từng có: Lực lượng đặc nhiệm Colombia, đơn vị truy lùng tinh nhuệ Search Bloc, sự hỗ trợ công nghệ và tình báo từ DEA (Cơ quan Phòng chống Ma túy Hoa Kỳ), CIA, và cả các đối thủ cũ – Los Pepes – một nhóm bán quân sự bao gồm những kẻ thù của Escobar, gồm băng đảng đối địch đến các cựu tay sai phản bội. Cuối cùng, ngày 2/12/1993, chỉ một ngày sau sinh nhật lần thứ 44, Escobar bị phát hiện đang lẩn trốn tại một khu nhà dân ở Medellín. Trong cuộc đấu súng căng thẳng trên mái nhà, ông ta bị bắn chết. Dù một số tin đồn cho rằng Escobar tự sát để tránh bị bắt, kết quả pháp y cho thấy ông ta tử vong vì vết đạn do cảnh sát bắn vào đầu.
Cái chết của Pablo Escobar đánh dấu sự chấm dứt của Medellín Cartel như một thế lực tội phạm, nhưng không kết thúc được nạn buôn bán ma túy. Các đối thủ như Cali Cartel nhanh chóng thế chỗ, trong khi mô hình phân tán hơn – các băng nhóm nhỏ, liên minh linh hoạt – phát triển mạnh. Dù vậy, Escobar vẫn là biểu tượng nổi bật của sự hợp nhất tuyệt đối giữa tiền bạc, bạo lực và chính trị trong thế giới ngầm. Ông ta không chỉ là một trùm ma túy, mà còn là một hiện tượng xã hội – người đã vươn lên từ khu ổ chuột để nắm trong tay số phận của cả một quốc gia, để rồi trở thành một kẻ bị ruồng bỏ, bị săn đuổi đến tận phút cuối cùng.
Di sản đen tối của Escobar vẫn tiếp tục gây tranh cãi cho đến ngày nay: là một tên tội phạm đặc biệt nguy hiểm, một nhà độc tài ngầm, hay biểu tượng của một tầng lớp bị bỏ quên? Medellín, Colombia và cả thế giới vẫn chưa có câu trả lời dứt khoát. Nhưng không ai có thể phủ nhận rằng Pablo Escobar đã thay đổi lịch sử tội phạm toàn cầu theo cách chưa từng có trước đó – và có lẽ, không bao giờ có lại.
