Đề thi môn Ngữ văn, Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025 gồm hai phần Đọc hiểu (4 điểm) và Viết (6 điểm). Phần Đọc hiểu cho ngữ liệu là tác phẩm "Những vùng trời khác nhau" của tác giả Nguyễn Minh Châu. Phần Viết có hai câu hỏi, đều bám vào chất liệu từ tác phẩm này: câu nghị luận văn học yêu cầu phân tích tình cảm của nhân vật Lê dành cho Sơn, còn nghị luận xã hội bàn về chủ đề "vùng trời quê hương nào cũng là bầu trời Tổ quốc".
Đây là năm đầu tiên đề thi môn Ngữ văn sử dụng ngữ liệu hoàn toàn ngoài sách giáo khoa (SGK), nhận về những ý kiến đa chiều. Trao đổi với Tri thức và Cuộc sống, PGS.TS Đỗ Ngọc Thống, Chủ biên Chương trình Ngữ văn 2018 chia sẻ, đề thi môn Ngữ văn không chỉ như là “làm dâu trăm họ” mà là “làm dâu ngàn họ”. Vì thế trong các kỳ thi lớn, đề thi Ngữ văn bao giờ cũng nhận được nhiều ý kiến nhất. Và đề thi tốt nghiệp môn Ngữ văn vừa qua cũng không ngoại lệ, có những khen chê khác nhau.
Trong đó, có những ý kiến thể hiện việc chưa hiểu Chương trình, chưa biết các yêu cầu của kỳ thi, chưa hiểu bối cảnh cụ thể và những quy định mang tính đặc thù của kỳ thi này… Họ chỉ xuất phát từ kinh nghiệm, nhận thức của riêng mình hoặc từ một yêu cầu chung của những hiểu biết về văn học để nêu lên nhận xét, đánh giá cá nhân.
“Tôi cho rằng cần lắng nghe và tôn trọng tất cả các ý kiến ấy, nhất là với những ý kiến thiện chí mang tính xây dựng…”, PGS.TS Đỗ Ngọc Thống chia sẻ.
Đề thi đã đáp ứng yêu cầu cốt lõi về đánh giá năng lực
PGS.TS Đỗ Ngọc Thống đánh giá, nhìn một cách tổng quát, còn những điều có thể cần làm tốt hơn, hay hơn nữa; nhưng đề thi Ngữ văn năm nay đã căn bản đáp ứng được yêu cầu của đề thi đánh giá năng lực theo Chương trình 2018. Cụ thể là yêu cầu về năng lực đọc hiểu và năng lực viết.
Theo yêu cầu đánh giá năng lực, đề thi không sử dụng lại các văn bản đã học trong các SGK Ngữ văn, những tài liệu và sách ôn thi; cũng không sử dụng lại các ngữ liệu đã dùng trong kỳ thi vào lớp 10 vừa qua và thi thử tốt nghiệp THPT của tất cả các tỉnh thành. Câu hỏi đọc hiểu đáp ứng 3 mức độ: biết, hiểu, vận dụng; yêu cầu viết đoạn văn và bài văn nghị luận với một số chữ quy định.
Về nhiều ý kiến băn khoăn văn bản “Những vùng trời khác nhau” của Nguyễn Minh Châu cũ, không tiêu biểu cho thành tựu của Nguyễn Minh Châu thời kỳ đổi mới, ông Thống cho rằng, những người làm đề không phải không biết về thành tựu của nhà văn lớn này trước và sau khi nhà văn đọc “lời ai điếu cho một giai đoạn văn nghệ minh họa”. Nhưng mỗi thời kỳ, mỗi phong cách sáng tác, mỗi tác phẩm cụ thể của Nguyễn Minh Châu có cái hay riêng, không thể lấy mốc thời gian cũ mới ra để đánh giá. Nếu thế thì những tác phẩm của nhiều nhà văn trước Nguyễn Minh Châu còn cũ hơn.
“Rất nhiều tác phẩm ra đời từ lâu, tưởng đã cũ, nhưng lại sống dậy trong một bối cảnh mới… Còn hay, dở trong văn chương rất khó phân định, trừ những tác phẩm quá tệ”, ông Thống cho hay.
PGS.TS Đỗ Ngọc Thống cho biết, ông có theo dõi ý kiến trên các phương tiện truyền thông, thấy nhiều em học sinh nói đã xúc động khi đọc văn bản này. Ngoài ra, cũng cần lưu ý, đây chỉ là kỳ thi đánh giá tốt nghiệp phổ thông, nghĩa là yêu cầu học vấn mang tính đại trà, phổ cập về năng lực đọc hiểu và viết. Cũng cần có câu khó để phân hóa trình độ học sinh, song không nên lấy yêu cầu chuyên sâu để đo đếm.
Chính thức khép thời học tủ, đoán mò
PGS.TS Đỗ Ngọc Thống cho hay, những kỳ thi trước theo chương trình cũ, đề thi chỉ quanh đi quẩn lại vào mấy tác phẩm đã học, không “Chí Phèo” (Nam Cao) thì “Vợ chồng A Phủ” (Tô Hoài), không “Sóng” (Xuân Quỳnh) thì “Việt Bắc” (Tố Hữu) hoặc “Đất nước” (Nguyễn Khoa Điểm)... Học sinh chỉ học thuộc tài liệu có sẵn và chép lại văn mẫu…
“Đặt trong bối cảnh ấy, thì đề thi tốt nghiệp THPT của Bộ GD&ĐT vừa công bố là một bước tiến mạnh mẽ, dù còn phải tiếp tục làm tốt hơn”, ông Thống đánh giá.
Theo ông Thống, đề thi này chính thức đã khép lại một thời kỳ giáo viên chỉ chạy theo trang bị kiến thức, dạy tủ, đoán mò; Học sinh chỉ học thuộc tài liệu có sẵn… đi thi chỉ chép lại, nói theo người khác. Cách thi này mở ra một giai đoạn mới: dạy cách đọc, cách viết một văn bản (cách học). Với mỗi văn bản đọc hiểu hoặc viết bài, học sinh cần nói lên tiếng nói riêng, nêu lên được suy nghĩ của cá nhân và biết làm ra bài văn của chính mình, dù còn có thể vụng về, mắc lỗi.
Đề thi này cũng khép lại một thời kỳ đề thi mòn sáo; do chỉ giới hạn trong số tác phẩm đã học trong SGK nên đề thi năm nào cũng đoán định, năm nào cũng như là lộ đề… Đề thi này mở ra một giai đoạn mới, ở đó người dạy và người học rất khó, nếu không muốn nói là không thể đoán được thể loại nào, tác giả, tác phẩm nào sẽ vào đề thi. Và vì thế chỉ có thể dạy cách thức, phương pháp đọc hiểu và viết văn bản theo yêu cầu cần đạt của Chương trình.
Đề thi cũng khép lại một thời kỳ đề thi và đáp án chỉ tập trung vào nội dung; nhiều giáo viên chấm bài chỉ theo cách đếm ý cho điểm, lấy khối lượng, độ dài làm thước đo kết quả…
Cùng với đó, mở ra một giai đoạn đề thi và đáp án được thiết kế theo yêu cầu năng lực, khác đáp án theo nội dung. Giáo viên cần đánh giá được cách đọc, cách viết, cách giải quyết một vấn đề của học sinh. Dài hay ngắn, trình bày theo những cách khác nhau, miễn là đúng hướng và có sức thuyết phục. Với định hướng năng lực, các nội dung cụ thể không quan trọng bằng hướng, cách suy nghĩ và cách giải quyết vấn đề của học sinh.
Theo ông Thống, chặng đường đổi mới còn dài, cần lắng nghe các ý kiến góp ý để tiếp tục hoàn thiện tốt hơn cách ra đề thi theo yêu cầu mới. Tuy nhiên, cũng cần đủ bản lĩnh để tin vào những gì mình đã làm.
"Đề thi tốt nghiệp năm 2025 là một biểu hiện cụ thể, khép lại một cách làm cũ, mở ra một khởi đầu mới, một cách đánh giá mới góp phần “bẻ ghi” để con tàu dạy và học Ngữ văn chuyển sang một hướng đúng hơn, có hiệu quả hơn”, ông Thống nhận định.
