Với 1.000 năm lịch sử, chùa Bái Đính cổ là một ngôi chùa có tầm quan trọng to lớn trong lịch sử Phật giáo Việt Nam. Vùng núi quanh chùa là nơi đã diễn ra nhiều sự kiện oai hùng trong lịch sử đất nước. Chùa Bái Đính cổ (xã Gia Sinh, huyện Gia Viễn, Nin Bình) cách điện Tam Thế chùa Bái Đính mới 800m. Chùa tọa lạc trên ngọn núi cao 187m, nơi đây được Đức Thánh Nguyễn Minh Không phát hiện và sáng lập vào triều Lý, khi ngài về đây tìm thuốc chữa bệnh cho nhà vua.

Các hạng mục chính của chùa Bái Đính cổ gồm: động thờ Phật, động thờ Mẫu, điện thờ Đức Thánh Nguyễn Minh Không và điện thờ Đức Thánh Cao Sơn. Bái Đính cổ tự không có những mái chùa cong vút mái đao hay mũi hài, càng không có những trụ cột to lớn, đồ sộ hay thượng điện nguy nga lộng lẫy, mà được tạo dựng theo lối kiến trúc chùa động khá phổ biến như các chùa cổ khác ở Ninh Bình. Tất cả các ban thờ Phật, thờ Mẫu của chùa Bái Đính cổ đều được đặt giữa lòng những sơn động u minh, làm tăng thêm không khí linh thiêng và huyền bí nơi cửa thiền. Trần hang động đã trở thành những mái chùa kiên cố, che chắn chốn thiêng ngự trị của Phật, của Mẫu đã hàng bao thế kỷ nay.

Muốn lên thăm hang động ở núi Bái Đính các du khách phải bước trên 300 bậc đá, qua cổng Tam Quan ở lưng chừng núi. Lên hết dốc là tới ngã ba là đền thờ Thánh Nguyễn, bên phải là hang sáng thờ Phật, bên trái là động tối thờ Mẫu. Mỗi một hang động đều có một sự tích và huyền thoại riêng tạo nên những nét kỳ bí và linh thiêng nơi cửa thiền.

Nơi đây từng là khu căn cứ cách mạng Quỳnh Lưu (Ninh Bình). Cũng tại nơi chùa Bái Đính cổ ngự trị, xưa kia Đinh Tiên Hoàng đế từng lập đàn tế trời cầu mưa thuận gió hòa. Sau này vua Quang Trung chọn làm nơi tế cờ động viên quân sĩ trước khi ra Thăng Long đại phá quân Thanh...

Chùa Bái Đính cổ ghi dấu những chứng tích lịch sử không chỉ của Phật giáo Việt Nam mà còn nhiều biến cố của cách mạng với nhiều sự kiện lớn. Gần 1000 năm trôi qua, ngôi chùa Bái Đính cổ vẫn còn đó như một minh chứng cho sức sống bền bỉ của đạo Phật trong đời sống tâm linh của người Việt.