Theo tìm hiểu của Báo Tri thức và Cuộc sống, việc hàng loạt trường tiểu học tại huyện Phúc Thọ và thị xã Sơn Tây (Hà Nội) đồng loạt áp dụng hình thức "Lựa chọn nhà thầu trong trường hợp đặc biệt" (LCNT ĐB) để chọn nhà thầu cung cấp suất ăn với tỷ lệ tiết kiệm 0% mà Báo đã thông tin qua 4 kỳ gồm: Công ty Mỹ Giang và hàng loạt gói thầu suất ăn học đường "đặc biệt" tại Hà Nội [Kỳ 1]; Hồ sơ đấu thầu Công ty Mỹ Giang: Tỷ lệ trúng thầu 94,7% và sự "biến mất" của tỷ lệ tiết kiệm [Kỳ 2]; Suất ăn học đường tại Hà Nội: Giải mã việc đồng loạt áp dụng "trường hợp đặc biệt" [Kỳ 3; Tính cạnh tranh quyết định hiệu quả kinh tế: Bài học từ gói thầu Công ty Mỹ Giang trượt [Kỳ 4] đang đặt ra nhiều câu hỏi về tính tuân thủ pháp luật và hiệu quả của hoạt động đấu thầu.

Sự thay đổi phương thức và hệ quả

Năm học 2024-2025, các trường học áp dụng hình thức Chào hàng cạnh tranh (CHCT) qua mạng, ghi nhận tỷ lệ tiết kiệm 8-10%. Tuy nhiên, từ tháng 8/2025, ngay sau khi Nghị định 214/2025/NĐ-CP có hiệu lực (ngày 04/8/2025), các trường đồng loạt chuyển sang áp dụng hình thức LCNT ĐB, căn cứ điểm n, khoản 4, Điều 84 của Nghị định này, dẫn đến tỷ lệ tiết kiệm giảm về 0% tại đa số các gói thầu mà Công ty Mỹ Giang trúng thầu.

Việc áp dụng hình thức này có đồng nghĩa với việc được phép bỏ qua nguyên tắc cạnh tranh và hiệu quả kinh tế hay không?

Luật sư Nguyễn Thị Hương: "Không được tước bỏ tính cạnh tranh và hiệu quả kinh tế"

Trao đổi với Báo Tri thức và Cuộc sống về vấn đề này, Luật sư Nguyễn Thị Hương (Đoàn Luật sư TPHCM) đã có những phân tích pháp lý dựa trên Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 (được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 57/2024/QH15 và Luật số 90/2025/QH15).

Luật sư Hương cho biết: "Việc Nghị định 214/2025/NĐ-CP đưa gói thầu suất ăn học đường vào danh mục trường hợp đặc biệt là nhằm tạo sự linh hoạt, tháo gỡ vướng mắc thực tiễn cho các cơ sở giáo dục, cho phép áp dụng quy trình rút gọn theo Điều 85. Tuy nhiên, mục đích này tuyệt đối không có nghĩa là cho phép tước bỏ tính cạnh tranh và hiệu quả kinh tế của gói thầu."

Luật sư Hương nhấn mạnh, nguyên tắc cốt lõi và xuyên suốt của Luật Đấu thầu (Điều 13) vẫn là đảm bảo "cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế".

"Việc các chủ đầu tư đồng loạt áp dụng hình thức LCNT ĐB, sử dụng quy trình rút gọn để lựa chọn một nhà thầu với giá trúng thầu bằng chính xác giá gói thầu (tiết kiệm 0%) là dấu hiệu rõ ràng của việc thiếu cạnh tranh. Quy trình rút gọn tại Điều 85 vẫn yêu cầu bước 'Thương thảo, hoàn thiện hợp đồng'. Cần làm rõ liệu các chủ đầu tư đã thực hiện việc thương thảo này một cách thực chất để đạt được mức giá tốt nhất hay chưa, hay quy trình này chỉ là hợp thức hóa việc lựa chọn một nhà thầu đã được 'nhắm' từ trước?", Luật sư Hương đặt nghi vấn.

Bên cạnh đó, Luật Đấu thầu (Điều 29) quy định hình thức LCNT ĐB áp dụng cho các gói thầu có điều kiện đặc thù mà không thể áp dụng các hình thức khác. "Thực tế năm 2024 các trường vẫn tổ chức CHCT thành công. Vậy điều kiện đặc thù nào phát sinh trong năm 2025 khiến họ không thể tiếp tục hình thức cạnh tranh này?", Luật sư Hương đặt câu hỏi.

Chuyên gia Đỗ Phạm Giang: "Tỷ lệ tiết kiệm 0% hàng loạt là báo động"

Đồng quan điểm, chuyên gia về đấu thầu, ông Đỗ Phạm Giang, cho rằng tỷ lệ tiết kiệm 0% hàng loạt là một chỉ số "báo động" về hiệu quả của hoạt động đấu thầu tại các cơ sở giáo dục này.

"Dữ liệu đã chứng minh rõ ràng: Khi tổ chức CHCT qua mạng vào năm 2024, các gói thầu vẫn tiết kiệm 8-10%. Điều đó khẳng định thị trường hoàn toàn có tính cạnh tranh. Việc chuyển sang áp dụng hình thức LCNT đặc biệt trong năm 2025 và tỷ lệ tiết kiệm lập tức về 0% cho thấy nguyên tắc hiệu quả kinh tế đã bị xem nhẹ", ông Giang phân tích.

Chuyên gia Đỗ Phạm Giang nhấn mạnh về trách nhiệm của chủ đầu tư: "Nguồn vốn cung cấp suất ăn, dù là từ phụ huynh đóng góp hay ngân sách nhà nước hỗ trợ (theo các quy định như Thông tư 79/2025/TT-BTC hướng dẫn), đều phải được quản lý và chi tiêu một cách minh bạch và hiệu quả nhất. Trách nhiệm của chủ đầu tư là lựa chọn được nhà thầu có năng lực tốt nhất với chi phí hợp lý nhất, chứ không phải lựa chọn quy trình dễ thực hiện nhất nhưng không mang lại hiệu quả."

Liên quan đến trường hợp bất thường tại Trường Tiểu học Sen Phương, nơi có dấu hiệu vi phạm trình tự thủ tục, ông Giang nhận định: "Đây là một sai phạm nghiêm trọng cần được các cơ quan thanh tra, kiểm tra vào cuộc làm rõ trách nhiệm."

Để đảm bảo chất lượng bữa ăn cho học sinh và hiệu quả sử dụng nguồn vốn, các cơ quan quản lý nhà nước tại Hà Nội cần khẩn trương rà soát lại việc áp dụng hình thức LCNT trong trường hợp đặc biệt theo Nghị định 214/2025/NĐ-CP tại các cơ sở giáo dục. Cần có hướng dẫn cụ thể để tránh tình trạng lạm dụng quy định pháp luật nhằm né tránh cạnh tranh, biến hình thức LCNT ĐB thành một dạng chỉ định thầu trá hình, gây thất thoát nguồn lực và bức xúc trong dư luận xã hội.