Khi cha mẹ, những người giữ vai trò trụ cột tinh thần trong gia đình mắc trầm cảm, trẻ em chính là đối tượng dễ bị ảnh hưởng nhất, cả về tâm lý lẫn hành vi. Hệ lụy từ sự im lặng, xa cách hay những cơn bùng nổ cảm xúc từ người lớn có thể âm thầm bào mòn tuổi thơ và sự phát triển lành mạnh của trẻ.

Những hệ lụy tâm lý và hành vi ở trẻ khi cha mẹ bị trầm cảm

Trẻ dễ bị rối loạn cảm xúc và lo âu: Một trong những ảnh hưởng phổ biến nhất ở con cái của cha mẹ trầm cảm là rối loạn lo âu, cảm xúc bất ổn. Trẻ có thể thường xuyên cảm thấy buồn bã, sợ hãi, không an toàn. Sống trong môi trường có người lớn ít cười, hay than vãn, thu mình hoặc cáu gắt vô cớ, trẻ rất dễ bị “nhiễm” trạng thái tâm lý tiêu cực mà không hiểu rõ nguyên nhân.

Nguy cơ trầm cảm ở trẻ tăng cao: Nhiều nghiên cứu cho thấy trẻ có cha mẹ bị trầm cảm có nguy cơ mắc trầm cảm cao gấp 2 – 3 lần so với trẻ bình thường. Không chỉ do yếu tố di truyền, mà còn bởi trẻ phải sống trong môi trường thiếu tương tác tích cực, thiếu sự nâng đỡ tinh thần, những yếu tố cực kỳ quan trọng trong sự phát triển tâm lý lành mạnh.

Ảnh hưởng đến sự phát triển trí tuệ và hành vi: Cha mẹ trầm cảm thường ít tương tác, ít chơi đùa hay dạy dỗ con một cách hiệu quả. Sự thiếu hụt này có thể khiến trẻ chậm phát triển về ngôn ngữ, kỹ năng xã hội, khả năng tư duy. Một số trẻ có thể phản ứng bằng hành vi chống đối, nổi loạn, hung hăng; ngược lại, có trẻ trở nên rụt rè, tự ti, sống khép kín.

Tổn thương về mặt gắn kết tình cảm: Tình cảm giữa cha mẹ và con cái vốn được vun đắp qua những cử chỉ yêu thương nhỏ nhặt như ôm ấp, trò chuyện, chia sẻ… Nhưng khi cha mẹ mắc trầm cảm, các hành vi này thường bị gián đoạn. Trẻ thiếu cảm giác được yêu thương, dễ cảm thấy cô đơn, không được coi trọng, dẫn đến lòng tự trọng thấp và cảm giác bị bỏ rơi.

Trẻ dễ trở thành “người chăm sóc ngược”: Một số trẻ, đặc biệt là trẻ lớn có xu hướng gánh vác trách nhiệm chăm sóc người lớn, từ việc nhà đến việc để ý cảm xúc của cha mẹ. Trẻ sớm đánh mất tuổi thơ, luôn sống trong tâm trạng lo lắng, gồng gánh và không dám thể hiện cảm xúc thật. Về lâu dài, điều này có thể khiến trẻ mệt mỏi, áp lực và hình thành cảm giác tội lỗi nếu tình trạng của cha mẹ xấu đi.

Khó thiết lập mối quan hệ xã hội lành mạnh: Trẻ lớn lên trong gia đình có cha mẹ trầm cảm thường gặp khó khăn trong việc xây dựng mối quan hệ bạn bè, thầy cô, hoặc sau này là tình cảm yêu đương. Do thiếu mô hình tình cảm tích cực trong gia đình, trẻ dễ bị hoang mang trong cách bộc lộ cảm xúc, hoặc hình thành các mối quan hệ lệch lạc, phụ thuộc cảm xúc vào người khác.

Tổn hại khả năng tự lập và lòng tin vào cuộc sống: Cha mẹ trầm cảm thường không đủ tinh thần để hướng dẫn, cổ vũ con khám phá thế giới, thử thách bản thân. Trẻ thiếu định hướng, sống thu mình, ngại thay đổi và dễ nghi ngờ vào năng lực của chính mình. Trong nhiều trường hợp, trẻ hình thành cái nhìn bi quan về cuộc sống, không dám mơ ước hay đặt mục tiêu dài hạn.

Làm gì để giảm hệ lụy cho con khi cha mẹ bị trầm cảm?

Chủ động điều trị: Cha mẹ cần nhận diện và tìm kiếm sự hỗ trợ y tế càng sớm càng tốt. Trầm cảm là bệnh lý hoàn toàn có thể điều trị bằng liệu pháp tâm lý, thuốc hoặc các can thiệp chuyên sâu khác. Điều trị cho chính mình là hành động yêu thương thiết thực nhất dành cho con.

Duy trì sự hiện diện tích cực: Dù mệt mỏi, cha mẹ hãy cố gắng duy trì những hành vi kết nối đơn giản như hỏi han, ôm con, cùng con ăn một bữa cơm, đọc truyện cho con trước khi ngủ. Những khoảnh khắc nhỏ đó giúp trẻ cảm nhận được tình yêu thương và sự hiện diện của cha mẹ.

Tìm người hỗ trợ chăm sóc con: Nếu quá kiệt sức, hãy nhờ sự giúp đỡ từ người thân, bạn bè, trường học hoặc các dịch vụ chăm sóc tâm lý. Trẻ vẫn cần một người đáng tin cậy để đồng hành trong giai đoạn cha mẹ đang hồi phục.

Giáo dục cảm xúc cho con: Nói chuyện với trẻ về cảm xúc, giúp trẻ hiểu rằng người lớn đôi khi cũng buồn, cũng yếu đuối, nhưng điều đó không có nghĩa là cha mẹ ngừng yêu con. Dạy trẻ gọi tên cảm xúc, cách thở sâu, cách tìm người hỗ trợ khi cần là những kỹ năng sống quan trọng.