Mới đây, một người dùng mạng xã hội X/Twitter đã ngồi kéo lịch về tới năm 1582 và phát hiện ra tháng 10 năm đó thiếu mất 10 ngày. Người này công bố phát hiện của mình khiến cho cộng đồng mạng được một phen trổ tài suy luận hài hước.
Người thì cho rằng "chắc server đang bảo trì", người thì nghĩ ra những thuyết âm mưu về "thời gian bị đánh cắp" bởi các thế lực đen tối bởi thời gian đó xảy ra những sự kiện chấn động v.v.. Nhưng qua đây, mọi người được một dịp ôn lại câu chuyện lịch sử đằng sau nguyên nhân đó.
Nếu vào các ứng dụng lịch trên smartphone hoặc và quay ngược thời gian về lại năm 1582, người dùng sẽ thấy tháng 10 năm đó bị mất đi 10 ngày. Ngay sau thứ năm, ngày 4/10 là thứ sáu, ngày 15/10/1582. Đây không phải là lỗi lập trình hay người nào đó cố ý đùa giỡn, mà thật sự, 10 ngày này hoàn toàn không tồn tại trong lịch. Nguyên nhân nằm ở sự thay đổi cách người ta tính ngày, tháng, năm vào thế kỷ 16.
Vào thời điểm đó, Giáo hoàng Gregory XIII chủ trì Giáo hội Công giáo, ban hành sắc lệnh "Inter gravissimas", chính thức công bố lịch Gregorian. Trước đó, toàn bộ châu Âu vẫn sử dụng lịch Julian, được thiết lập vào năm 46 TCN, dưới chỉ thị của Thống lĩnh Tối cao Julius Caesar.
Hai loại lịch này khá giống nhau. Cả hai đều là lịch tính theo chu kỳ xoay quanh Mặt Trời, gồm 12 tháng với số ngày dao động từ 28 đến 31. Tổng số ngày trong một năm thường là 365 ngày, và vào một số năm nhất định sẽ có thêm một ngày nhuận vào tháng 2.
Sự khác biệt chính nằm ở cách xác định năm nhuận. Lịch Julian thêm một ngày sau mỗi 4 năm, lịch Gregorian cũng vậy, thêm vào một điều kiện là năm đó phải chia hết cho cả 100 cho 400. Ví dụ năm 1900, 2100 chia hết cho 4, 100, nhưng không chia hết cho 400 nên không phải năm nhuận.
Dễ hiểu hơn, lịch Julian tính mỗi năm có 365,25 ngày (1 ngày nhuận mỗi năm). Tuy nhiên, năm Mặt Trời thực tế (thời gian Trái Đất quay quanh Mặt Trời) chỉ dài khoảng 365,2422 ngày. Sự chênh lệch này (khoảng 11 phút mỗi năm) dẫn đến việc lịch Julian bị lệch 1 ngày sau mỗi 128 năm so với chu kỳ Mặt Trời. Nghe có vẻ nhỏ, điều này lại là vấn đề lớn đối với Giáo hội Công giáo vì nó làm xáo trộn nghiêm trọng thời điểm tổ chức Lễ Phục Sinh.
Giáo hội đã quy định rằng Lễ Phục Sinh phải được tổ chức vào chủ nhật đầu tiên sau kỳ trăng tròn đầu tiên kể từ điểm xuân phân, tức ngày 21/3. Theo thời gian đến thế kỷ 16, hiện tượng đó tích lũy đến mức xuân phân rơi vào ngày 11/3, khiến lịch tổ chức ngày lễ không còn chính xác.
Do đó, Giáo hoàng Gregory XIII đã giới thiệu lịch Gregorian. Nhằm điều chỉnh lại lịch mới khớp với chuyển động thực tế của Mặt Trời, người ta buộc phải bỏ đi 10 ngày, số ngày đã bị lệch tích lũy do sai sót của lịch Julian.
Tháng 10 được chọn là thời điểm bỏ đi số ngày này vì không trùng với bất kỳ sự kiện lớn nào trong lịch Kitô giáo. Sau Lễ Thánh Francis thành Assisi vào ngày 4/10, việc chuyển sang lịch Gregorian diễn ra, và thế giới nhảy thẳng sang ngày 15/10. Chính vì vậy, đa số các cuốn lịch khi tra về năm 1582 sẽ bỏ qua khoảng thời gian trên, bao gồm cả lịch trực tuyến trên iPhone.
