Vịnh Mốc (xã Vĩnh Thạch) là một làng quê nằm trên khu đồi đất đỏ sát bờ biển, cách thị trấn Hồ Xá của huyện Vĩnh Linh khoảng 14km về phía đông, cách Cửa Tùng 6km về phía bắc. Trong những năm tháng chiến tranh chống Mỹ, Vịnh Mốc là tiền đồn của miền Bắc và cũng là điểm tập trung chi viện cho đảo Cồn Cỏ, hòn đảo có vị trí chiến lược ở vùng biển nơi đây.
Địa đạo Vịnh Mốc được xây dựng trong khoảng 2 năm từ năm 1965 đến 1967. Đây là một hệ thống hầm ngầm sâu trong lòng đất gồm 3 địa đạo chính nối thông nhau với tổng chiều dài trên 1700m. Địa đạo được cấu trúc 3 tầng, trong đó tầng trên cùng sâu 8-10m, tầng thứ 2 sâu 12-15m, tầng thứ ba sâu 23m; các tầng này và các nhánh được kết nối với nhau qua trục chính dài 780m.
Theo Hiệp định Geneva năm 1954, Quảng Trị bị chia cắt làm đôi bởi vĩ tuyến 17. Từ năm 1965, đế quốc Mỹ mở đầu cuộc chiến tranh phá hoại ở miền Bắc Việt Nam bằng không lực, thì mảnh đất Vĩnh Linh phía bắc sông Bến Hải trở thành túi bom, tuyến lửa của cuộc chiến. Do đó hệ thống làng hầm - địa đạo Vĩnh Linh đã ra đời để người dân sống và chiến đấu trong hoàn cảnh mưa bom bão đạn. Hệ thống làng hầm này hình thành và phát triển ở khắp địa phương và Vịnh Mốc là tiêu biểu nhất.
Để tránh mưa bom, bão đạn, địa đạo Vịnh Mốc được thiết kế có không gian sinh sống của người dân, kho vận vũ khí đạn dược - lương thực, cơ quan của Đảng và chính quyền, quân sự, các công trình công cộng (hội trường, nhà hộ sinh, trạm phẫu thuật, trạm thông tin...). Toàn bộ hệ thống có 13 cửa ra vào (7 cửa thông ra biển, 6 cửa đi lên đồi).
Để rồi dưới lòng đất, sự sống vẫn tiếp diễn dẫu mưa bom bão đạn phía trên của kẻ địch. Địa đạo đã chở che, bảo toàn mạng sống cho người dân Vịnh Mốc. Quân và dân nơi đây đã sống và chiến đấu, đánh giặc ngay trên quê hương của mình; tập kết vận chuyển vũ khí, lương thực, cấp cứu thương binh, chi viện cho tiền tuyến...
Trong gần 2000 ngày đêm trong lòng địa đạo, quân và dân Vịnh Mốc nói riêng cũng như Vĩnh Linh nói chung đã tạo nên một huyền thoại về sức sống kỳ diệu và ý chí quả cảm của con người. Nơi đây, trong lòng địa đạo đã có 17 em bé được chào đời, mọi sinh hoạt của người dân vẫn được duy trì dẫu muôn vàn khó khăn.
Địa đạo Vịnh Mốc là công trình được tạo dựng bằng sức lực và trí tuệ của quân và dân Quảng Trị với khoảng 18.000 ngày công. Trong mưa bom bão đạn, họ đã đào và vận chuyển 6000m3 đất đá để hoàn thành công trình kỳ vĩ và đặc biệt này.
Làng địa đạo Vịnh Mốc đã được Đảng, Nhà nước tuyên dương 2 lần anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân. Năm 1976, Bộ Văn hóa-Thông tin đã công nhận Làng địa đạo Vĩnh Mốc là di tích Quốc gia và đưa vào danh mục các di tích đặc biệt quan trọng.
Năm 2014, địa đạo Vịnh Mốc đã được công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt, là địa điểm tham quan lịch sử thu hút lượng lớn du khách.
Chiến tranh lùi xa, ngày nay địa đạo Vịnh Mốc trở thành địa chỉ du lịch được du khách trong và ngoài nước biết đến.
Những khách du lịch đến từ nước ngoài rất thích thú khi được trải nghiệm, tham quan địa đạo Vịnh Mốc, dường như nơi đây không ngày nào vắng bóng khách du lịch ghé tham quan.
Phát huy truyền thống quê hương anh hùng, ngày nay về với địa đạo Vịnh Mốc, về với Vĩnh Linh là đến với vùng đất của sự hồi sinh mạnh mẽ sau chiến tranh. Con người nơi đây anh dũng trong chiến tranh, thời bình cần cù sáng tạo trong lao động sản xuất, để đất thép Quảng Trị thực sự hồi sinh phát triển mạnh mẽ.
