Ngày 9/10, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) tổ chức Hội thảo “Giải pháp xây dựng và phát triển Tủ sách Khoa học và Công nghệ”, nhằm cụ thể hóa các chủ trương của Đảng, Nhà nước về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, đồng thời tạo nền tảng tri thức vững chắc cho đội ngũ trí thức Việt Nam trong thời đại mới.

Tạo dựng không gian tri thức mở

Phát biểu tại hội thảo, ThS Lê Thanh Tùng, Trưởng Ban Phổ biến Kiến thức VUSTA nhấn mạnh, trong hơn 40 năm hình thành và phát triển, VUSTA đã thực hiện nhiều nhiệm vụ quan trọng, nổi bật là công tác tư vấn, phản biện, tôn vinh trí thức và đặc biệt là hoạt động phổ biến kiến thức khoa học - công nghệ đến đông đảo nhân dân.

Hội thảo lần này đánh dấu sự phối hợp giữa Ban Phổ biến Kiến thức và Nhà xuất bản Tri thức trong việc định hình mô hình “Tủ sách khoa học - công nghệ”, hướng đến lan tỏa tri thức, nâng cao dân trí, thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong thời đại số.

Theo bà Phạm Thị Bích Hồng - Phó Trưởng Ban Phổ biến Kiến thức VUSTA, việc xây dựng và phát triển Tủ sách Khoa học và Công nghệ là yêu cầu cấp thiết, nhằm tạo dựng không gian tri thức mở, khẳng định vai trò của VUSTA trong sự nghiệp phát triển khoa học, công nghệ và văn hóa tri thức.

Sau gần 20 năm hoạt động, Nhà xuất bản Tri thức đã cho ra đời hàng nghìn đầu sách thuộc các tủ sách như Tinh hoa tri thức thế giới, Tri thức mới, Tri thức phổ thông, góp phần nâng cao dân trí và bồi đắp văn hóa đọc trong cộng đồng khoa học. Tuy nhiên, hoạt động xuất bản trong hệ thống Liên hiệp Hội vẫn còn phân tán, thiếu chiến lược tổng thể. Vì vậy, việc hình thành một tủ sách tập trung ít nhất 500 đầu sách, huy động nguồn lực xã hội hóa và phối hợp với NXB Tri thức để xuất bản, lưu trữ và phổ biến, sẽ tạo nên thương hiệu tri thức Việt Nam bền vững.

Trong giai đoạn đầu, tủ sách sẽ ưu tiên phát triển dưới dạng điện tử, tiến tới hình thành thư viện vật lý khi đủ điều kiện. Ban Phổ biến Kiến thức và NXB Tri thức sẽ phối hợp vận hành, kết nối mạng lưới chuyên gia, tổ chức hội thảo, tọa đàm… qua đó đưa “Tủ sách khoa học - công nghệ” trở thành nền tảng tri thức quốc gia, phục vụ cộng đồng.

Thiếu công bố, khoa học khó phát triển bền vững

Tại hội thảo, Nhà xã hội học- PGS.TS Phạm Bích San chia sẻ góc nhìn thẳng thắn về lịch sử hoạt động xuất bản khoa học ở Việt Nam, chỉ ra nguyên nhân khiến các tủ sách khoa học trong nước chưa thành công và đề xuất hướng đi mới. Theo ông, ở nhiều quốc gia, tủ sách khoa học là niềm tự hào dân tộc, nơi ghi nhận thành tựu tri thức và định hướng cho thế hệ trẻ. Những bộ sách danh tiếng như Tôi biết gì (Pháp), Bách khoa Britannica (Anh) hay loạt sách Bourbaki (Pháp) là minh chứng cho sức sống của văn hóa khoa học.

Tại Việt Nam, dù khát vọng ấy có từ lâu, nhưng các tủ sách khoa học - công nghệ vẫn chưa đạt tầm vóc quốc gia, phần vì thiếu nền khoa học mạnh, phần vì chưa có cơ chế tổ chức và hợp tác hiệu quả trong giới học giả. Ông San nhận định, giai đoạn 1996-2011 từng là “thời kỳ cất cánh” của hoạt động xuất bản khoa học, song những năm gần đây, do thiếu nguồn lực, cơ chế và nhân sự chuyên nghiệp, các hoạt động này có phần chững lại. Từ năm 2025 trở đi có thể là giai đoạn khởi đầu mới, mở ra cơ hội để Việt Nam tạo đột phá về tri thức.

Một tủ sách khoa học quốc gia, theo PGS.TS Phạm Bích San cần được hình thành để công bố, tổng kết và kết nối các công trình nghiên cứu trong nước, từ đó nâng tầm khoa học Việt Nam. Thiếu công bố, khoa học khó phát triển bền vững. Ông khẳng định VUSTA là tổ chức có đủ uy tín, năng lực và tầm nhìn để đảm nhận sứ mệnh này.

“So với 15 năm trước, giới khoa học Việt Nam đã hiểu hơn về thị trường, nguồn lực xã hội hóa dồi dào hơn. Vấn đề còn lại là niềm tin và quyết tâm. Một tủ sách khoa học - công nghệ xứng tầm không chỉ là công trình xuất bản, mà còn là biểu tượng khai sáng và trí tuệ Việt Nam trong thời đại mới,” ông San nhấn mạnh.

Hình thành hệ sinh thái xuất bản điện tử đa phương tiện

Phát biểu tại hội thảo, ThS. Bùi Thị Thu Hằng - Phó Giám đốc phụ trách, Phó Tổng Biên tập Nhà xuất bản Tri thức, cho biết đơn vị đang định hướng phát triển “Tủ sách Khoa học và Công nghệ” trên nền tảng điện tử, gắn với việc hiện thực hóa Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ và chuyển đổi số quốc gia.

Theo bà Hằng, NXB Tri thức sẽ hình thành hệ sinh thái xuất bản điện tử đa phương tiện, kết nối 93 hội ngành và các tổ chức, cá nhân trong ngôi nhà chung của Liên hiệp Hội. Mỗi đơn vị sẽ có kho dữ liệu riêng, được cấp quyền truy cập, chia sẻ và quảng bá ấn phẩm của mình. Mô hình này không chỉ giúp lan tỏa tri thức mà còn tạo cơ hội hợp tác, giao lưu, phát triển cộng đồng học thuật.

Nhà xuất bản Tri thức cũng cam kết miễn phí cấp phép sách điện tử cho các ấn phẩm đã in, tặng quyền đọc một số đầu sách trong Tủ sách Tinh hoa Tri thức Thế giới và hỗ trợ đưa các tác phẩm giá trị cao lên các nền tảng thương mại điện tử quốc tế.

Trong khi đó, ThS. Nguyễn Hữu Giới, Chủ tịch Hội Thư viện Việt Nam, đề xuất nhiều giải pháp cụ thể để hình thành và vận hành tủ sách, trong đó nhấn mạnh việc ưu tiên xã hội hóa nguồn lực, sưu tầm tư liệu, khuyến khích các nhà khoa học, tổ chức tặng sách, tài liệu, hiện vật. Ông cũng gợi ý bố trí không gian riêng tại trụ sở Liên hiệp Hội để phục vụ hội viên và công chúng, đồng thời tiến tới phát triển Trung tâm Tri thức số của VUSTA.

Để hoạt động hiệu quả, ông Giới kiến nghị thành lập nhóm cộng tác viên chuyên trách, gồm 3-5 người am hiểu thư viện và xuất bản, cùng các mạnh thường quân, doanh nghiệp chung tay hỗ trợ tài chính, cơ sở vật chất. Định kỳ 3-5 năm, VUSTA nên sơ kết, đánh giá kết quả, rút kinh nghiệm để tủ sách ngày càng hoàn thiện, đóng góp thiết thực cho công cuộc phổ biến tri thức khoa học - công nghệ quốc gia. “Tủ sách khoa học - công nghệ” không chỉ là một dự án xuất bản, mà còn là hạ tầng tri thức của kỷ nguyên đổi mới sáng tạo - nơi kết nối trí thức Việt Nam, lan tỏa giá trị khoa học, góp phần xây dựng nền kinh tế tri thức và xã hội học tập trong thời đại số.

Kết luận hội thảo PGS.TS Nguyễn Chu Hồi, Đại biểu Quốc hội khóa XV, Phó Chủ tịch Thường trực Hội Thủy sản Việt Nam nhấn mạnh, VUSTA - tổ chức quy tụ đội ngũ trí thức lớn nhất cả nước - cần sớm có một không gian lưu giữ, phổ biến và tôn vinh tri thức của giới khoa học Việt Nam. Tủ sách không chỉ là nền tảng chia sẻ tri thức trên môi trường điện tử mà còn là “kho tàng trí tuệ” của quốc gia, nơi ghi nhận những đóng góp của hơn 3 triệu trí thức trong hệ thống VUSTA.

PGS.TS Nguyễn Chu Hồi đề nghị đề án cần xác định rõ mục tiêu, phạm vi, cơ chế tổ chức và nguồn lực để triển khai hiệu quả, hướng tới một trung tâm tri thức số hiện đại, kết nối trong nước và quốc tế.