Trao đổi với Báo Tri thức và Cuộc sống, GS.TS Nguyễn Đăng Hưng - nhà khoa học nuôi dưỡng “Giấc mơ Việt Nam tôi” - có những chia sẻ, nhận định thiết thực về việc giữ gìn và phát huy tiếng Việt trong thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế.

Giáo sư Nguyễn Đăng Hưng (thứ 2 từ trái qua) phát biểu tại lễ khánh thành bia tri ân mộ phần ngài Alexandre de Rhodes (tại Ba Tư) ngày 5/11/2018, nhân ngày giỗ thứ 358 của ngài.

Tại sao ngày tôn vinh tiếng Việt chỉ dành cho cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài?

Giáo sư nhận định thế nào về hành trình 02 năm thực hiện Quyết định số 930/QĐ-TTg ngày 3/8/2022 của Thủ tướng về Đề án Ngày tôn vinh Tiếng việt trong cộng đồng người Việt ở nước ngoài?

Tôn vinh tiếng Việt là giữ gìn hồn cốt dân tộc!

Tôi tự hỏi tại sao ngày tôn vinh tiếng Việt (3/8/2022) chỉ dành cho cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài, giới hạn trong giai đoạn 2023-2030? Đảng và Nhà nước nên chăng xem xét công nhận cho toàn người dân và mang tính vĩnh viễn.

Trên thực tế, ngoại trừ tổ chức “Tôn vinh tiếng Việt và chữ quốc ngữ” của chúng tôi, không thấy có động tác thực thi nào khác; do vậy, nên có nhữngbiện pháp thực hiện cụ thể và quy trách nhiệm cho tổ chức hay cá nhân.

Chữ quốc ngữ có lịch sử thăng trầm hàng trăm năm và từ cuối thế kỷ XIX, có độ lệch rõ nét nào giữa chữ quốc ngữ và tiếng Việt?

Vua Khải Định xuống chiếu chấm dứt các khóa học và khoa thi chữ Hán, công nhận chữ quốc ngữ là chữ viết chính thức của dân tộc ta.

Trong chặng đường 100 năm, chữ quốc ngữ không ngừng hoàn thiện phát triển và ổn định thành chữ viết chính thức của người Việt. Năm 2019, chúng tôi đã tổ chức một hội thảo quốc tế về chữ quốc ngữ và tiếng Việt tại Đà Nẵng, có được sự hưởng ứng đóng góp của đông đảo các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước.

Tới nay, phải nhìn nhận rằng, chữ quốc ngữ có cải tiến qua thời gian, nhưng rất tự nhiên và không có độ lệch nào đáng ghi nhớ. 

Đoàn sang Guarda, Bồ Đào Nha đặt tượng đài tri ân giáo sĩ Francisco de Pina

Là người Việt phải bảo vệ sự trong sáng của tiếng Việt

Vừa qua, chương trình "Vua Tiếng Việt" của Đài VTV có sai sót về chính tả và gặp phải chỉ trích của Nhà nghiên cứu ngôn ngữ Hoàng Tuấn Công? Theo GS, người Việt trong và ngoài nước cần làm gì để bảo vệ sự trong sáng của tiếng Việt?

Là người Việt phải bảo vệ sự trong sáng của tiếng Việt vì tiếng Việt đẹp, giàu ý nghĩa. Việc chuẩn hóa tiếng Việt cần một cơ quan hàn lâm được Nhà nước tổ chức và thừa nhận. 

Nhà nước nên đứng ra thành lập một ban tu thư hàn lâm, tập hợp nhiều chuyên gia ngôn ngữ học, sử học, nhà văn nhà thơ tiêu biểu, thường trực chuyên lo về việc này. Tổ chức do chúng tôi đề xướng và điều hành Quỹ vinh danh tiếng Việt và chữ quốc ngữ chỉ là một sáng kiến sơ khởi, chưa đủ khả năng chuyên môn, nhất là phương tiện chính danh và tài chính cần thiết để chu toàn sứ mệnh lớn lao này.

Cách đây 6 năm, chúng tôi sang Ba Tư đặt bia tri ân trên mộ phần của giáo sĩ Alexandre de Rhodes, xuất bản gia cuốn từ điển đầu tiên về chữ quốc ngữ; tiếp đó sang quê hương của giáo sĩ Francisco de Pina, thành phố Guarda Bồ Đào Nha, đặt tượng đài tri ân người đã tác tạo ra chữ quốc ngữ.

Trân trọng cảm ơn Giáo sư!

Ngôn từ lai căng, biến tấu của GenZ gây lệch chuẩn tiếng Việt 

Trong bối cảnh mạng xã hội bùng nổ, thế hệ Gen Z nhanh chóng tiếp cận trào lưu “biến tấu” tiếng mẹ đẻ nhằm thể hiện cái mới, nhưng gây méo mó tiếng Việt.

Một loạt hình thức giao tiếp mới ra đời như điện thư, chát, mạng xã hội… làm phát sinh những dạng giao tiếp chưa từng có và đem đến vô số hệ lụy liên quan đến sự trong sáng (purity) của ngôn ngữ.

“Giờ nhiều học sinh  lạm dụng, pha tạp nhiều loại ngôn ngữ nói chuyện, nhắn tin với nhau, khiến giáo viên và người lớn tuổi nghe, xem đều không thể hiểu. Như từ “biết” thành “bít”, các từ gốc “không, xin lỗi, chúa hề” đã bị biến thành “khum/ “hông”/“hem”, sin lỗi, trmúa hmề”, từ “gòy soq” để diễn đạt là “rồi xong””, cô Lê Thị Thuý Ngoan, giáo viên Trường THCS Thạch Bàn (Hà Nội) chia sẻ.

Theo cô giáo Ngoan, giới trẻ còn lấy ý tưởng từ một chương trình truyền hình thực tế của Canada, "troll troll" để Việt hóa thành "trôn trôn", hàm nghĩa là đùa tí; dùng từ lóng “ghost” để ám chỉ việc ngó lơ, bơ đi, mặc kệ nó; từ “slay” để nói về sự thích thú, quá đỉnh…  

Vô số hệ lụy tha hóa, méo mó tiếng Việt

Tra cứu Google cụm từ “giữ gìn”+”sự trong sáng” + “tiếng Việt”, cho kết quả tìm kiếm là 76.500. “Thực tế này rung hồi chuông báo động về giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt. Đó là lo sợ về sự tha hóa, méo mó của tiếng Việt, lo sợ về sự biến dạng của tiếng Việt khi lớp trẻ hồn nhiên dùng tiếng Anh lẫn với tiếng mẹ đẻ, khi thế hệ @ dùng những kí tự lạ trong chát hay nhắn tin”, GS. TS Nguyễn Văn Hiệp, nguyên Viện trưởng Viện Ngôn ngữ học, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam nhận định.

Theo TS Nguyễn Văn Hiệp, giới trẻ sử dụng tiếng Việt biến âm trong lời nói và chữ viết đã gây sốc cho nhiều người, nhất là các bậc cha mẹ. Họ sốc vì cách nói làm sai lệch tiếng Việt, vì không thể hiểu được người trẻ nói gì… Tuy nhiên, ngược lại, một số cách nói hài hước, thú vị, không phản cảm của giới trẻ sẽ được xã hội chấp nhận và có thể đi vào hệ thống tiếng Việt như những thành ngữ, tục ngữ mới, những khuôn mẫu diễn đạt mới. 

Theo quy luật tất yếu, phần lớn cách nói, cách viết của thế hệ @ dần dần trở nên cũ kĩ, hết tính thời thượng. Những cách viết bí hiểm, khó hiểu sẽ dần dần bị đào thải. Song, vấn đề là cái mới lại xuất hiện, bởi lẽ động lực cho những cách viết, lối nói như vậy là tâm lí thoải mái, chuộng sự mới lạ, thích khẳng định mình. Xã hội cần được chuẩn bị tâm lí để đối phó tình trạng này. 

Cần xử lý hành vi “biến tấu” tiếng Việt!

Thạc sĩ, luật sư Nguyễn Duy Hoàn, Công ty Luật TNHH Lawkey nêu vấn đề: “Mỗi dân tộc đều có tiếng nói và chữ viết riêng, thể hiện hồn cốt, tính cách của dân tộc mình. Cái hay, cái tốt của tiếng Việt, nếu dùng đúng, chuẩn, ngày càng trong sáng và rất hiện đại. Ngược lại, thứ tiếng “biến tấu” cần có chế tài xử lý nghiêm minh”.

Để mỗi người có ý thức về tiếng nói, chữ viết của dân tộc, gìn giữ trong sáng của tiếng Việt, cần tuyên truyền rộng rãi dưới mọi hình thức và nhất là trong các nhà trường. Ngành giáo dục chú trọng hơn nữa các hoạt động bồi dưỡng nền tảng nhận thức cho học sinh, sinh viên về nguyên tắc sử dụng tiếng mẹ đẻ, đồng thời, nắm bắt và định hướng việc chọn lọc sử dụng những từ ngữ mới phát sinh từ đời sống, từ môi trường mạng, hướng dẫn các em có tư duy sàng lọc và phản biện.

Thạc sĩ, luật sư Nguyễn Duy Hoàn.

Đài truyền hình quốc gia VTV nên có chương trình giữ gìn sự trong sáng của Tiếng Việt, thông qua hình thức “đuổi hình bắt chữ” hay chương trình “Vua tiếng Việt”… rất bổ ích, cần phát huy. 

Nhìn ra thế giới, có một số quốc gia như Nga đã ban hành các đạo luật để xử phạt việc sử dụng tiếng nước ngoài không đúng nơi, đúng chỗ, ví dụ trên truyền hình, trong thảo luận ở quốc hội, văn bản luật, sách giáo khoa… Việt Nam cần nghiên cứu ban hành quy định xử lý vi phạm hành chính về làm lệch chuẩn tiếng Việt.