Vào tối 27/6 vừa qua, tại xã Phú Diên (Phú Vang, Thừa Thiên-Huế) đã diễn ra lễ công bố kỷ lục Việt Nam và kỷ lục thế giới đối với tháp Phú Diên, một di tích lịch sử độc đáo của vương quốc Chăm Pa tại địa phương.
Trước đó, vào ngày 14/3/2022, Tổ chức Kỷ lục Việt Nam (VietKings) đã có quyết định xác lập Kỷ lục Việt Nam cho tháp Phú Diên với tiêu chí là “tháp Chăm cổ chìm sâu dưới cồn cát ven biển được khai quật và bảo tồn đầu tiên tại Việt Nam”.
Tiếp đến, ngày 30/5/2022, Liên minh Kỷ lục Thế giới (WorldKings) có quyết định xác lập Kỷ lục Thế giới cho Tháp Phú Diên với tiêu chí “tháp Chăm cổ bằng gạch chìm sâu dưới cồn cát ven biển được khai quật và bảo tồn đầu tiên trên thế giới”.
Trong các tháp Chăm ở Việt Nam, tháp Phú Diên là tòa tháp mới nhất được ghi nhận. Di tích này được phát hiện một cách hoàn toàn ngẫu nhiên.
Vào tháng 4/2001 tại điểm khai thác quặng titan số 3 trên bờ biễn xã Phú Diên, một nhóm công nhân của Xí nghiệp Titan II đã tình cờ phát hiện một công trình kiến trúc độc đáo bằng gạch nằm sâu dưới lòng cát. Việc tiến hành khai quật chính thức được thực hiện vào tháng 9 cùng năm.
Sau khi phát lộ, tòa tháp đã được bảo vệ bằng các biện pháp như: xây dựng nhà che mưa nắng, khoanh vùng, dựng nhiều cột gỗ chống nghiêng đổ, xây đê bao tránh cát bay vùi lấp và chặn nước xói mòn…
Tháp nằm sâu dưới lòng cồn cát từ 5-7 mét, thấp hơn mực nước biển 3-4 mét và chỉ cách mép nước biển 120 mét. Đây là một vị trí rất đặc biệt so với các tháp Chăm còn tồn tại ở Việt Nam. Phần lớn các tháp Chăm này đều nằm trên các đỉnh đồi và cách xa bờ biển.
Cấu trúc còn lại của tháp Phú Diên gồm phần móng tháp, đế tháp, chân tháp, thân tháp, diềm mái và lòng tháp. Mặt bằng lớp dưới cùng của tháp dài 8,22 mét, rộng 7,12 mét.
Tháp có bốn cửa, gồm một cửa chính và ba cửa còn lại là cửa giả. Trong lòng tháp có một Yoni (sinh thực khí nữ) bằng đá hình vuông, ở giữa còn một cái gờ hình tròn là chân đế cho một Linga (sinh thực khí nam).
Theo nhận định của các nhà nghiên cứu, tháp Phú Diên thuộc dạng tháp lùn, là nhóm tháp khởi đầu của kiến trúc tôn giáo Chăm xây dựng bằng chất liệu bền vững và là một trong những kiến trúc tháp có niên đại sớm nhất trong lịch sử kiến trúc tháp Chăm.
