Để tiến nhanh và bền vững, cần có cơ chế đột phá về chính sách

Phát biểu tại Diễn đàn “Công nghệ năng lượng trong kỷ nguyên mới” do Tạp chí Kinh tế Việt Nam/VnEconomy tổ chức ngày 29/7, TSKH Phan Xuân Dũng, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) cho rằng, ngành năng lượng trong những năm qua đã có bước tiến lớn, đóng góp quan trọng vào tăng trưởng GDP, bảo đảm quốc phòng, an ninh. Tuy nhiên, mục tiêu phát triển mới, đặc biệt là cam kết đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, đang đặt ngành vào một giai đoạn chuyển đổi đầy thách thức.

Một trong những thách thức lớn nhất là bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia trong bối cảnh các nguồn năng lượng sơ cấp như than đá, thủy điện, dầu khí đang dần suy giảm. Trong khi đó, nhu cầu điện năng của Việt Nam được dự báo tăng 8 - 10% mỗi năm để phục vụ quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Thực trạng này đòi hỏi Việt Nam phải gấp rút chuyển đổi mô hình phát triển năng lượng từ truyền thống sang các nguồn năng lượng tái tạo, tiết kiệm và bền vững hơn.

Tuy nhiên, theo TSKH Phan Xuân Dũng, quá trình chuyển dịch năng lượng cũng bộc lộ những bất cập. Phát triển ồ ạt năng lượng tái tạo thời gian qua, dù có nhiều tín hiệu tích cực, nhưng lại thiếu quy hoạch tổng thể, gây ra tình trạng quá tải cục bộ, lãng phí nguồn lực và giảm hiệu quả đầu tư. Hệ thống truyền tải điện chưa đáp ứng yêu cầu kết nối linh hoạt với các nguồn điện gió, điện mặt trời đang phát triển nhanh tại nhiều địa phương.

TSKH Phan Xuân Dũng nhấn mạnh: Khoa học và công nghệ đóng vai trò "chìa khóa" để tháo gỡ các nút thắt phát triển trong lĩnh vực năng lượng. Phát triển công nghệ không chỉ là một phần của định hướng chiến lược, mà là động lực nền tảng để tạo đột phá và đảm bảo tăng trưởng kinh tế - xã hội một cách bền vững.

Từ thực tế quốc tế, nhiều quốc gia đã chứng minh được năng lực dẫn dắt bằng đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực năng lượng từ pin lưu trữ thế hệ mới, điện mặt trời hiệu suất cao, cho đến công nghệ gió ngoài khơi và hydro xanh. Việt Nam không nằm ngoài xu thế đó. Tuy nhiên, để tiến nhanh và bền vững, cần có cơ chế đột phá về chính sách, vốn, đào tạo nhân lực và đặc biệt là môi trường pháp lý khuyến khích đổi mới.

Phát triển các nguồn năng lượng mới là trách nhiệm với cộng đồng quốc tế

Theo ông Tạ Đình Thi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường, xu thế chuyển đổi năng lượng đang diễn ra mạnh mẽ trên toàn cầu, và Việt Nam không thể đứng ngoài. Việc phát triển các nguồn năng lượng mới, năng lượng tái tạo không chỉ là yêu cầu phát triển bền vững mà còn là trách nhiệm của quốc gia với cộng đồng quốc tế trong ứng phó với biến đổi khí hậu.

Việt Nam đã ban hành nhiều văn bản pháp lý quan trọng như Luật Điện lực (2024), Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, Luật Năng lượng nguyên tử (2025)... UBTVQH đã thông qua Nghị quyết số 937 về giám sát chuyên đề việc thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển năng lượng giai đoạn 2016 - 2021. Thủ tướng Chính phủ đã thông qua Quy hoạch điện VIII và Bản điều chỉnh sau đó; trong đó đã đặt mục tiêu đầy tham vọng: tỷ lệ năng lượng tái tạo (không bao gồm thủy điện) đạt 28-36% vào năm 2030 và 74-75% vào năm 2050. Đây là cơ sở để tiếp tục hoàn thiện thể chế, cải cách cơ chế điều tiết thị trường năng lượng, tăng cường tính minh bạch và khả năng dự báo của môi trường đầu tư.

Để hiện thực hóa các mục tiêu và tầm nhìn này, phù hợp với thực tiễn của đất nước trong bối cảnh tình hình mới, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Tạ Đình Thi đề xuất, thời gian tới cần tập trung khai thác có hiệu quả tiềm năng về năng lượng tái tạo trong nước như điện gió, điện mặt trời, và điện sinh khối; thu hút đầu tư tư nhân và quốc tế thông qua cơ chế ưu đãi, minh bạch, phù hợp với chiến lược phát triển của đất nước trong từng thời kỳ. Đồng thời, cần nghiên cứu ứng dụng hydro xanh, amoniac xanh, hệ thống lưu trữ năng lượng (pin, thủy điện tích năng), và công nghệ thu giữ carbon (CCS); ứng dụng năng lượng nguyên tử, phát triển điện hạt nhân.

Cùng quan điểm, các chuyên gia tham dự Diễn đàn cho rằng, công nghệ chính là “chìa khóa vàng” để mở ra cánh cửa tương lai năng lượng xanh và bền vững về năng lượng. Về lâu dài, cần xây dựng một hệ sinh thái công nghiệp năng lượng hoàn chỉnh, từ sản xuất, dịch vụ đến đào tạo và nghiên cứu. Phát triển đội ngũ nhân lực chất lượng cao, hỗ trợ doanh nghiệp nội địa nâng cao năng lực công nghệ, thúc đẩy nội địa hóa thiết bị và tiến tới xuất khẩu công nghệ là những trụ cột để tạo thế chủ động và cạnh tranh cho Việt Nam trên bản đồ năng lượng toàn cầu.