Mới đây, ông Nguyễn Hòa Bình (Shark Bình) và 9 bị can khác bị Công an TP Hà Nội khởi tố, bắt tạm giam để điều tra về tội "Lừa đảo chiếm đoạt tài sản" và "Vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng" liên quan đến dự án đồng tiền số Antex khiến dư luận quan tâm.

PV Tri thức và Cuộc sống đã có cuộc trao đổi với TS Nguyễn Trí Hiếu, chuyên gia tài chính và Tiến sĩ, luật sư Đặng Văn Cường, Trưởng Văn phòng Luật sư Chính Pháp, Luật sư Trương Anh Tú - Chủ tịch Công ty Luật TNHH Trương Anh Tú (TAT Law Firm) để làm rõ hơn tính pháp lý tiền ảo cũng như nguyên nhân các nhà đầu tư cuốn vào tiền ảo.

Tiền ảo nhiều rủi ro…vì sao các nhà đầu tư như “thiêu thân” lao vào?

Không chỉ từ vụ việc Shark Bình mà trước đây nhiều vụ án lừa đảo liên quan tiền ảo bị triệt phá đều cho thấy số lượng các nhà đầu tư rất lớn, vì sao tiền ảo dù nhiều rủi ro vẫn hút các nhà đầu tư?

TS Nguyễn Trí Hiếu: Theo thông tin tôi được biết, người Việt đang đầu tư vào tiền ảo khoảng 100 tỷ đô la. Điều đó cho thấy, người Việt rất mạo hiểm khi đầu tư vào thị trường tiền ảo.

Trước khi Nghị quyết số 05/2025/NQ-CP (Nghị quyết 05) về triển khai thí điểm thị trường tài sản mã hóa tại Việt Nam ra đời, tôi là người chống thị trường tiền ảo bởi tiền ảo không có gì bảo vệ. Ngay như Bitcoin giá trị có lúc lên tới 125000 USD, tuy nhiên thực tế không có gì bảo vệ đồng tiền này nên giá trị của nó cũng có thể trở về 0, khi đó các nhà đầu tư mất tất cả.

Tiền ảo hấp dẫn đối với các nhà đầu tư bởi khi có một số tiền nhỏ, họ có thể đầu tư vào đồng tiền ảo, chỉ trong một thời gian ngắn, thậm chí chỉ qua đêm đã có một tài sản lớn, đổi đời. Tuy nhiên, họ không nhận thức được rủi ro của thị trường tiền ảo. Khi bỏ tiền vào sàn giao dịch tiền ảo, nhưng đến một lúc nào đó sàn giao dịch biến mất và tất cả tiền mình đầu tư vào đó trở thành mây khói mà không có ai để kiện, không có trụ sở, công ty nào để đưa họ ra tòa. Vụ Shark Bình cũng là vụ việc điển hình cho những trường hợp mất tiền và thiệt hại cho chính các nhà đầu tư.

Luật sư Đặng Văn Cường: Tôi cho rằng, đây là vụ án rất đáng quan tâm liên quan lừa đảo tiền ảo. Từ khi xây dựng dự án đồng tiền số Antex, Bình cũng các đối tượng đã phát hành, bán 33,2 tỷ “đồng tiền số Antex” cho khoảng 30.000 nhà đầu tư trên các sàn giao dịch, thu về ví điện tử trên sàn giao dịch là 4,5 triệu USDT (tương đương 117 tỷ đồng). Tuy nhiên, sau đó, Bình đã sử dụng uy tín và tầm ảnh hưởng của bản thân để đăng tải thông tin trên mạng xã hội về việc ra mắt Quỹ đầu tư “Next100 Blockchain” và cam kết đầu tư vào các dự án đồng tiền số với tổng số vốn là 50 triệu USD trong 10 năm nhằm quảng bá đồng tiền số Antex và củng cố niềm tin của các nhà đầu tư. Do đó, nhiều nhà đầu tư khi tiếp cận thông tin đều nghĩ rằng việc Shark Bình cam kết đầu tư số tiền lớn vào dự án tiền ảo nên đã đầu tư theo. Đến nay, hành vi này được cơ quan điều tra xác định đó là phương thức thủ đoạn lừa đảo, thực chất chỉ là một chiêu dụ, phương thức, thủ đoạn để thu hút các nhà đầu tư và chiếm đoạt tiền họ đầu tư.

Khung pháp lý tiền ảo chưa hoàn thiện…kẽ hở cho những kẻ lừa đảo

Vụ án Shark Bình cho thấy khung pháp lý về tiền ảo còn chưa hoàn thiện, là kẽ hở cho nhiều đối tượng thực hiện hành vi vi phạm phạm tội, nhiều người đã đầu tư vào lĩnh vực mạo hiểm, mất tiền, khuynh gia, bại sản?

Luật sư Đặng Văn Cường: Pháp luật Việt Nam hiện nay chưa hoàn thiện khung pháp lý về tài sản ảo, về tiền ảo. Chỉ có Luật công nghiệp công nghệ từ 2026 là quy định về tài sản ảo. Luật này là cơ sở pháp lý đầu tiên để tạo khung pháp lý cho tiền ảo, tài sản ảo, tài sản số, tài sản mã hóa. Tuy nhiên, tại thời điểm dự án tiền ảo Antex triển khai, thậm chí cho đến nay, luật này vẫn chưa có hiệu lực pháp luật dẫn đến khoảng trống pháp lý khiến nhiều đối tượng phạm tội lợi dụng sự nhẹ dạ cả tin của các nhà đầu tư để lừa đảo chiếm đoạt tài sản.

Thực chất, không phải hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản nào trên môi trường số cũng không thể xử lý bằng chế tạo hình sự. Với những hành vi dùng tài sản số, tiền số để làm phương thức thủ đoạn phạm tội, để lừa đảo chiếm đoạt tiền pháp định, hoàn toàn có thể xử lý hình sự. Ví dụ các đối tượng lập dự án đầu tư không có thật hoặc dự án để các nhà đầu tư đầu tư vào tiền ảo sau đó không triển khai dự án, đưa ra thông tin gian dối để chiếm đoạt tiền thì đây là hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản, có thể xử lý bằng chế tài hình sự. Vụ án xảy ra đối với doanh nhân Nguyễn Hòa Bình và các đồng phạm là một ví dụ.

Thưa các chuyên gia, trước tình trạng tiền ảo có nhiều rủi ro như thời gian qua, chúng ta cần cơ chế phối hợp thế nào để giám sát hiệu quả?

TS Nguyễn Trí Hiếu: Mới đây, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 05/2025/NQ-CP về việc triển khai thí điểm thị trường tài sản mã hóa tại Việt Nam. Nghị quyết 05 nêu rõ, tất cả những sàn giao dịch cũng như những nhà phát hành phải có vốn điều lệ, trụ sở, thông tin minh bạch về cơ sở của mình, từ đó tạo ra sự tin tưởng cho các nhà đầu tư tham gia. Vấn đề lừa đảo sẽ rất khó xảy ra nếu tất cả các cơ quan chức năng thực hiện tất cả các điều trong nghị quyết, có cơ chế kiểm soát, loại bỏ những thành phần lừa đảo, lũng đoạn thị trường. Nếu thực hiện nghiêm túc sẽ bảo vệ được các nhà đầu tư.

Hiện tại với Nghị quyết 05 mới chỉ là cơ sở pháp lý tổng quát, chúng ta cần có những quy định về pháp luật một cách chặt chẽ hơn. Ngay cả các vấn đề thẩm định giá, thuế, cũng như các biện pháp phòng chống rửa tiền để hoàn thiện khung pháp lý cho thị trường tài sản mã hóa. Nếu chúng ta không có những cơ chế pháp lý, quy định pháp lý, nền tảng pháp lý cho chặt chẽ thì rất có thể sẽ lặp lại một số chuyện không hay đã xảy ra trên thị trường tiền ảo toàn cầu. Thời gian tới Chính phủ cần ra những hướng dẫn, cũng như có những Nghị quyết tiếp theo để hoàn thiện cả một hệ sinh thái cho thị trường tài sản mã hóa.

Luật sư Trương Anh Tú: Có một thực tế tại Việt Nam, hàng loạt tài sản số đang vận hành ngoài vòng pháp lý. Người đầu tư không có luật để bảo vệ, doanh nghiệp không có chuẩn để định giá, Nhà nước không có cơ chế để thu thuế hay kiểm soát rủi ro. Trong khi đó, thị trường vẫn sôi động, dòng tiền vẫn đổ vào, và các “shark cá lòng tong” vẫn xuất hiện nhan nhản trên truyền hình và mạng xã hội. Không gian sáng tạo ấy, nếu không được thể chế hóa, sẽ dễ dàng biến thành không gian lừa đảo.

Hiện nay, tại Việt Nam quá trình chuyển đổi số trong lĩnh vực tài chính – ngân hàng và đầu tư đang tạo ra nhu cầu cấp thiết về một khung pháp lý để quản lý các hoạt động phát hành, giao dịch và đầu tư tài sản số. Do đó, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết 05 về thí điểm thị trường tài sản mã hóa. Việc ban hành Nghị quyết 05 đánh dấu bước chuyển mang tính bản lề trong quản lý và phát triển tài sản số tại Việt Nam. Đây không chỉ là động thái hợp pháp hóa một loại tài sản mới, mà còn là phép thử quan trọng cho năng lực quản lý, giám sát và vận hành hạ tầng công nghệ tài chính của quốc gia. Khi tài sản mã hóa được đưa vào khuôn khổ pháp lý, thị trường sẽ chuyển từ trạng thái tự phát sang vận hành có kiểm soát. Điều này giúp đảm bảo an toàn cho nhà đầu tư, doanh nghiệp phát hành và hệ thống tài chính tiền tệ nói chung.

Xin cảm ơn các chuyên gia về cuộc trao đổi trên!