Giếng Xó La, còn gọi là giếng Vua, giếng Gia Long, nằm ở thôn Đông, xã An Vĩnh, huyện đảo Lý Sơn của tỉnh Quảng Ngãi từ lâu nay đã gắn với nhiều huyền thoại kỳ bí lưu truyền trong người dân địa phương.
Thoạt nhìn, giếng không có vẻ gì khác biệt so với các giếng nước thường gặp của người Việt. Thân giếng được xây bằng những viên đá cuội to xếp chồng lên nhau, miệng giếng làm bằng xi măng với đường khoảng hơn 1m.
Điều đặc biệt là giếng chỉ nằm cách mặt nước biển chừng chục mét nhưng không bao giờ bị nhiễm mặn. Nước giếng luôn tràn đầy, trong vắt và ngọt lành quanh năm suốt tháng, bất kể mùa nắng hạn hay mưa bão.
Theo một truyền thuyết về nguồn gốc của giếng, khi Nguyễn Ánh bị quân Tây Sơn truy đuổi đã chạy ra đảo Lý Sơn. Gặp lúc đảo đang bị nắng hạn, lương thảo và nguồn nước ngọt của quân sĩ mang theo cũng đã cạn kiệt, ông liền cho quân sĩ đào giếng khắp đảo nhưng không có nước.
Trong lúc nguy kịch thì Nguyễn Ánh nằm mơ thấy có vị thần mách cho nơi đào giếng. Giật mình tỉnh giấc, ông sai người đến đúng vị trí đã được mách bảo và đào giếng. Quả nhiên, vừa đào xuống chừng vài mét thì mạch nước ngọt đã phun trào...
Một truyền thuyết kể lại rằng sau khi lên ngôi, trong một chuyến đi thăm đảo Lý Sơn đúng thời điểm hạn hán hoành hành, vua Gia Long - Nguyễn Ánh đã lập đàn tế trời cầu mưa. Đêm đó, khi nằm ngủ vua được báo mộng địa điểm để đào giếng. Nhớ ơn vua, người dân nơi đây đã gọi giếng Xó La là giếng Gia Long hay giếng Vua.
Tuy vậy theo một số nhà nghiên cứu, những truyền thuyết trên chỉ là chuyện được thêu dệt trong thời nhà Nguyễn. Chủ nhân đầu tiên của giếng Xó La có thể là cộng đồng người Chăm đã sinh sống trên đảo nhiều thế kỷ trước. Dân tộc này có kỹ thuật đào giếng rất tài tình ở những nơi tưởng như không thế có nước ngọt.
Từ hàng thế kỷ qua, cứ vào mùa nắng hạn, khi tất cả các giếng nước trên đảo hoặc bị cạn kiệt nguồn nước hoặc bị nhiễm mặn thì giếng Xó La vẫn dồi dào nguồn nước. Các gia đình trên đảo rồng rắn xếp hàng để lấy nước ngọt từ giếng này nhưng giếng vẫn không cạn.
Ngày nay, các hộ dân ở đảo Lý Sơn vẫn đến giếng Xó La để lấy nước sinh hoạt mỗi ngày. Nước giếng trong mát và ngọt như giếng nước trong đất liền, có thể uống ngay tại chỗ. Có thể nói, đối với người dân đảo Lý Sơn, giếng giống như một bầu sữa quý giá nuôi dưỡng sự sống giữa trùng khơi.
