Lê Sỹ Tùng (SN 1992, quê Thanh Hóa, trú phường Phước Bình, tỉnh Đồng Nai) – nghi phạm bắn chết 3 người trong gia đình ông Đỗ Duy Thiên, chủ cơ sở thu mua nông sản ở xã Đăk Nhau vừa bị lực lượng công an bắt giữ, sau 3 ngày gây án.

Lời khai “thực hiện nhiệm vụ trong game” là một yếu tố bất thường

Trao đổi với PV Báo Tri thức và Cuộc sống, Thượng tá Đào Trung Hiếu, Tiến sĩ Tội phạm học cho rằng, 3 người trong cùng một gia đình, gồm hai vợ chồng chủ cơ sở thu mua nông sản và một cháu nhỏ đã bị sát hại dã man trong căn nhà ở xã Đăk Nhau, tỉnh Đồng Nai, là một trong những vụ án gây chấn động nhất trong nhiều năm gần đây.

Nghi phạm Lê Sỹ Tùng, 33 tuổi, khi bị bắt đã khai rằng mình “thực hiện nhiệm vụ mà trong game giao cho người chơi”. Lời khai ấy nghe qua tưởng là sự ngụy biện, nhưng lại phơi bày một hiện tượng nguy hiểm: ranh giới mong manh giữa thế giới ảo và đời thực đang bị xóa nhòa trong tâm trí của một bộ phận người trẻ cuồng game.

Theo Thượng tá Đào Trung Hiếu, đây là vụ án khó không chỉ bởi tính chất tàn độc, mà còn bởi những thách thức đặc biệt trong điều tra. Hiện trường nằm biệt lập, giữa vùng đồi ít dân cư, trong điều kiện đêm tối, không có nhân chứng trực tiếp. Hung thủ lại có sự chuẩn bị kỹ lưỡng: y sử dụng túi vải để hứng vỏ đạn, xoá dấu vết, đồng thời xáo trộn hiện trường bằng cách di chuyển và đập phá két sắt, khiến việc thu thập manh mối càng trở nên khó khăn.

Theo Thượng tá Đào Trung Hiếu, chỉ sau ba ngày lực lượng Công an Đồng Nai phối hợp cùng Cục Cảnh sát Hình sự và Viện Khoa học hình sự truy bắt được nghi phạm là một chiến công đặc biệt xuất sắc, thể hiện bản lĩnh, nghiệp vụ và tinh thần trách nhiệm của lực lượng phá án.

Tuy nhiên, công việc của cơ quan điều tra mới chỉ bắt đầu! Lời khai “thực hiện nhiệm vụ trong game” là một yếu tố bất thường, buộc họ phải xem xét trên nhiều góc độ - pháp lý, tâm lý và xã hội. Bởi đằng sau một lời khai như vậy có thể là ảo tưởng thật, là sự méo mó nhận thức do nghiện game, hoặc đơn giản chỉ là màn che cho một âm mưu cướp tài sản.

Việc khẳng định hay phủ định động cơ này đòi hỏi điều tra đa tầng: giám định tâm lý tội phạm, truy xuất dữ liệu điện tử, đối chiếu lời khai với hiện trường, xác minh nguồn vũ khí và động cơ kinh tế của hung thủ. Nếu kết quả điều tra cho thấy lời khai là thật, tức hung thủ thực sự tin rằng y đang “thực hiện nhiệm vụ trong game”, đây là biểu hiện điển hình của rối loạn nhận thức và ảo hóa nhân cách.

Khi một người chơi bị cuốn vào thế giới ảo quá lâu, não bộ dần quen với cơ chế thưởng - phạt của trò chơi. Mỗi hành động bạo lực trong game đều được tưởng thưởng bằng điểm số, cấp bậc, sự tán dương, khiến trung khu dopamine - nơi kiểm soát cảm xúc khoái cảm - hoạt động mạnh mẽ. Trải qua hàng ngàn giờ “luyện tập”, người chơi hình thành phản xạ có điều kiện: giết chóc đồng nghĩa với thành tích, bạo lực đồng nghĩa với chiến thắng.

Với những người thiếu nền tảng đạo đức, không được giáo dục giá trị nhân văn hoặc sống trong cô lập xã hội, phản xạ ấy có thể “rò rỉ” ra đời thật. Họ hành động theo cơ chế trong game, nơi đối phương không có thật, nạn nhân chỉ là nhân vật ảo, và hành vi giết người chỉ là thao tác kỹ thuật. Sự hòa lẫn giữa ảo và thực khiến cảm xúc đồng cảm bị tê liệt. Một khi nhân cách bị ảo hóa, người chơi có thể coi hành vi bạo lực là bình thường, thậm chí là hợp lý nếu “game giao nhiệm vụ”.

Nếu lời khai chỉ là ngụy biện, dùng “game” để che giấu động cơ thật như cướp tài sản, thì đó lại là biểu hiện khác của sự lạnh lùng tội phạm - khi hung thủ cố tình lợi dụng tâm lý xã hội để giảm trách nhiệm hình sự, đổ tội cho ảo giác công nghệ.

Trong cả hai trường hợp, vụ án này vẫn phản ánh một hiện tượng đáng báo động: bạo lực ảo đang thẩm thấu vào nhận thức thực. Quá trình điều tra, điều tra viên sẽ phải tiến hành song song hai hướng: điều tra, phân tích tâm lý - hành vi con người và truy theo hướng vật chứng vụ án. Nếu nghi phạm thực sự có biểu hiện rối loạn tâm thần, ảo giác, hoặc mất khả năng phân biệt thực ảo, kết quả giám định sẽ phản ánh điều đó. Còn nếu hiện trường, chứng cứ tài chính, tài sản bị cướp và hành vi chuẩn bị phạm tội quá rõ, cơ quan điều tra sẽ có căn cứ khẳng định đây là tội phạm có mục đích thực tế.

Bài toán lớn về quản lý các nội dung bạo lực trên mạng và vũ khí trong đời thực

Thượng tá Đào Trung Hiếu cho rằng, dù kết quả thế nào, vụ án cũng đặt ra bài toán lớn: chúng ta đang quản lý ra sao các nội dung bạo lực trên mạng và vũ khí trong đời thực?

Thực tế, nhiều năm nay, game bạo lực đã trở thành một “ngành công nghiệp giải trí đen”. Các trò chơi mô phỏng bắn súng, giết chóc, cướp bóc, vốn chỉ nên dành cho người trưởng thành, lại được thanh thiếu niên tiếp cận dễ dàng. Cơ chế cảnh báo độ tuổi chỉ tồn tại trên giấy, trong khi nhiều nhà phát hành đặt máy chủ ở nước ngoài, hoạt động xuyên biên giới.

Theo báo cáo năm 2023 của Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử (Bộ TT&TT, Việt Nam hiện có khoảng 28 triệu người chơi game, trong đó riêng mảng di động lên tới hơn 50 triệu tài khoản, cho thấy mức độ phổ cập của thế giới ảo trong đời sống người dân, nhưng cơ quan quản lý không đủ công cụ kỹ thuật để kiểm soát nội dung độc hại, nhất là các nền tảng không đăng ký hoặc không giấy phép. Khi các trò chơi bạo lực được hợp thức hóa như một hình thức giải trí phổ thông, việc người chơi dần thích nghi với hình ảnh máu me, giết người, cướp của trở thành điều khó tránh khỏi.

Song song với đó, vũ khí tự chế lại tồn tại khá tràn lan ngoài đời thực, bất chấp những nỗ lực kiểm soát của ngành chức năng. Thống kê của Bộ Công an cho thấy, trong 5 năm gần đây có gần 1.800 vụ sử dụng súng tự chế gây án, nhiều vụ để lại hậu quả chết người. Những khẩu súng kíp, súng hơi, súng ghém - vốn có thể mua linh kiện dễ dàng trên mạng - trở thành công cụ tội phạm. Trong vụ án Đồng Nai, cơ quan công an thu giữ được nhiều linh kiện như ống ngắm, giảm thanh, pháo khói, bộ phận chế tạo súng, cho thấy hung thủ đã có sự chuẩn bị tinh vi.

Khi game bạo lực dạy cách ra tay, còn chợ đen vũ khí cho công cụ thực hành, tội ác chỉ còn là bước tiếp theo của ảo tưởng. Cái nguy hiểm của sự kết hợp này nằm ở chỗ: xã hội đang tồn tại hai khoảng trống song song - lỗ hổng quản lý nội dung số và lỗ hổng kiểm soát vũ khí tự chế. Trong khi công nghệ phát triển như vũ bão, các quy định về quản lý game vẫn đi sau thực tế, chủ yếu mang tính hành chính, xử phạt sau vi phạm.

Ngược lại, việc quản lý vũ khí tự chế lại thiếu hệ thống giám sát dữ liệu giao dịch, khiến việc mua bán linh kiện qua mạng xã hội, sàn thương mại điện tử diễn ra phổ biến mà khó bị phát hiện.

Để ngăn chặn những thảm án bi kịch như ở Đồng Nai tái diễn, Thượng tá Đào Trung Hiếu cho rằng, cần một loạt giải pháp đồng bộ. Trước hết, về pháp lý, cần sớm hoàn thiện Luật Quản lý, sử dụng vũ khí, vật liệu nổ và công cụ hỗ trợ, bổ sung các loại súng tự chế, linh kiện, súng nén khí vào danh mục vũ khí quân dụng hoặc nhóm kiểm soát đặc biệt. Việc mua bán, tàng trữ linh kiện chế tạo vũ khí phải được xử lý hình sự, không thể chỉ dừng ở mức xử phạt hành chính.

Đối với lĩnh vực game, cần buộc các nhà phát hành đặt máy chủ tại Việt Nam, chịu sự kiểm duyệt của cơ quan chức năng và áp dụng hệ thống xác thực độ tuổi thật. Các trò chơi có yếu tố bạo lực, giết người, mô phỏng chiến tranh phải được phân loại, giới hạn thời lượng chơi, kèm cảnh báo sức khỏe tâm lý.

Nhà trường cần đưa giáo dục kỹ năng số và kiểm soát cảm xúc vào chương trình học, giúp học sinh hiểu rõ ranh giới giữa ảo và thật, biết tự bảo vệ trước nội dung độc hại. Gia đình cũng phải đóng vai trò trung tâm, không thể phó mặc cho công nghệ mà quên rằng trẻ em học cách làm người đầu tiên từ chính cha mẹ.

Cuối cùng, xã hội cần nhìn thẳng vào một thực tế: tội phạm thời kỹ thuật số không chỉ cầm dao, mà còn cầm chuột; không chỉ học hành vi giết người qua trải nghiệm sống, mà còn qua màn hình.

Khi một kẻ sát nhân có thể biện minh rằng “game giao nhiệm vụ”, điều đó có nghĩa là game, và cả xã hội, đã thất bại trong việc định hình lại giới hạn đạo đức. Vụ án ở Đồng Nai là lời cảnh báo nghiêm khắc về sự biến dạng nhận thức trong thời đại ảo. Nếu chúng ta không kịp thời siết chặt quản lý, củng cố luật pháp và giáo dục ý thức, “nhiệm vụ game” có thể sẽ còn tiếp tục vang lên trong những bản cung tiếp theo. Và mỗi lần như thế, sẽ lại có thêm những sinh mạng thật bị cướp đi vì một trò chơi không bao giờ nên bước ra khỏi màn hình.