Bài học từ nhà hát Con Sò

Opera Sydney – một công trình nhà hát lừng danh mang tính biểu tượng trên thế giới, ít ai nghĩ rằng từng bị đánh giá là có một hệ thống khuếch đại âm thanh “cực kỳ tồi tệ”. Thậm chí năm 2014, diễn viên/đạo diễn người Mỹ John Malkovich còn nói rằng “nơi này nên biến thành kho chứa máy bay thì thích hợp hơn”. Kết quả là nhà hát đã phải chi 153 triệu USD để thuê công ty âm thanh cải tiến lại phần âm học.

Câu chuyện của Opera Sydney là một ví dụ kinh điển về việc thiết kế độc đáo có thể đưa một nhà hát trở thành kỳ tích kiến trúc toàn cầu, nhưng nó chỉ có thể thực sự trở thành “thánh đường” của các ngôi sao lừng danh thế giới khi được xử lý âm học hoàn hảo. Để làm được điều đó, toàn bộ thiết kế và kết cấu của nhà hát cần kiểm soát thật tốt các bề mặt trong phòng nơi xảy ra hiện tượng hấp thụ, phản xạ như tường, trần, sàn… và tính toán được độ cao, độ sâu hay độ rộng của trần. Nói cách khác, đó chính là mối liên kết mật thiết giữa âm học và kiến trúc, để tạo nên một nhà hát chất lượng.

Tại Hà Nội hiện nay, nhà hát Hồ Gươm được biết đến là nhà hát có hệ thống âm học tuân thủ những tiêu chuẩn cao cấp, hiện đại hàng đầu thế giới đến từ nhà cung cấp các thiết bị âm thanh cho các sân khấu Broadway và nhà hát trên toàn cầu. Nhà hát này đã chinh phục được rất nhiều nghệ sĩ opera lừng danh thế giới đến trình diễn như Oliver Johnston, Corinne Winters, Joseph Calleja…

Không dừng lại ở nhà hát Hồ Gươm, Hà Nội tới đây sẽ có một “thánh đường” thực thụ của các nghệ sĩ opera trên toàn thế giới, với các ứng dụng công nghệ, kỹ thuật tiên tiến bậc nhất trên toàn cầu, đó là nhà hát Opera Hà Nội tại Tây Hồ. Chỉ riêng phần âm học, rất nhiều bài toán đã được đặt ra để đảm bảo chất lượng âm thanh đỉnh cao cho cả khán phòng Opera rộng 1.797 chỗ (gấp 3 Nhà hát Lớn Hà Nội, xấp xỉ Esplanade Singapore) và khán phòng Đa năng với sức chứa có thể linh hoạt từ 980 – 1.646 chỗ.

Tôn vinh thanh âm tự nhiên

Tôn vinh thanh âm tự nhiên, đó là sứ mệnh của các nhà hát opera đẳng cấp hàng đầu thế giới. Và đó cũng là tiêu chí đầu tiên đặt ra cho nhà hát Opera Hà Nội, với việc khán phòng Opera hoàn toàn sử dụng âm thanh tự nhiên khi trình diễn. Nghĩa là khi một nghệ sĩ opera hát trên sân khấu không cần micro, dàn nhạc cũng không cần loa, thì mọi khán giả dù ngồi ở bất cứ góc nào trong 1.797 ngồi đều có thể nghe rõ. Điều đó cho phép Opera Hà Nội đưa ra quy định các buổi biểu diễn nhạc cổ điển, ba-lê, hay opera, khán phòng Opera sẽ chỉ dùng âm thanh tự nhiên, không sử dụng loa hay micro.

Để làm được điều đó, đội ngũ âm học của Arup - công ty kết cấu-cơ điện-âm học hàng đầu thế giới, đã phối hợp chặt chẽ với Renzo Piano Building Workshop để tạo hình các ban công, tường và trần – nhằm đảm bảo chất lượng âm thanh tốt nhất ở mọi vị trí ngồi. Và từ hình dạng phòng cho đến lớp hoàn thiện tường, trần, tất cả đều được thiết kế sao cho âm thanh có thể phản xạ và tán xạ tự nhiên nhất có thể.

Điều đáng lo ngại nhất là âm thanh từ các khu vực khác lọt vào các phòng biểu diễn, ví dụ như tiếng sấm sét hoặc âm thanh tần số thấp từ môi trường bên ngoài lọt vào, hoặc âm thanh lan truyền từ các phòng lân cận. Điều đó càng là một thách thức với nhà hát Opera Hà Nội khi tại đây có đến hai khán phòng lớn. Nghĩa là, trong cùng một thời điểm, có thể sẽ có một buổi trình diễn nhạc rock ở khán phòng Đa năng và một buổi trình diễn opera ở khán phòng Opera. Bài toán đặt ra là phải đảm bảo âm thanh của nhạc rock không lọt vào phòng Opera.

Các kỹ sư kết cấu đã giải bài toán này bằng cách các khán phòng và phòng diễn tập chính đều được thiết kế dạng “box in box”. Để dễ hình dung, các phòng này được thiết kế giống như một chiếc hộp bên trong một chiếc hộp. Nằm trong khe trống của mỗi khối “hộp trong hộp” là các gối đệm cách âm. Đó là những gối đệm có tính đàn hồi giúp triệt tiêu sự lan truyền âm thanh và rung động từ phòng này sang phòng khác hay từ bên ngoài vào.

Đồng thời, tường của khán phòng Opera 1.797 chỗ được trang bị thêm hệ thống các tấm rèm trang âm có thể vận hành bằng cơ khí. Với mỗi loại hình show diễn khác nhau, các tấm rèm này sẽ được điều khiển đóng, mở, lên xuống theo các hướng và vị trí khác nhau, để đảm bảo độ phản xạ âm, hút âm và thời gian âm vang phù hợp với yêu cầu của từng show khác nhau như opera, hòa nhạc, ba-lê, lễ hội âm nhạc, hội thảo…. Đây là công nghệ dành cho các nhà hát có nhiều loại hình trình diễn nghệ thuật khác nhau trên thế giới, có thể đáp ứng những tiêu chuẩn trình diễn khắt khe nhất của các ngôi sao âm nhạc hàng đầu quốc tế.

Để kết cấu của nhà hát đảm bảo các quy định ngặt nghèo về âm thanh, các kỹ sư lành nghề của Arup đã nhiều lần từ London sang Việt Nam để khảo sát độ ồn tại khu vực Hồ Tây, và thực hành đo nhiều lần trong ngày để lấy thông tin thiết kế như giờ cao điểm buổi sáng, buổi chiều, thậm chí là nửa đêm.

Với các tiêu chuẩn thiết kế âm học khắt khe như trên, nhà hát Opera Hà Nội không chỉ được kỳ vọng là công trình kiến trúc văn hoá biểu tượng của Hà Nội nói riêng và của Việt Nam nói chung, mà còn là “Hòn đảo Âm nhạc” có thể đón nhận các buổi công diễn quốc tế từ những ngôi sao opera lừng danh toàn cầu.