Thủ tướng Chính phủ vừa ký Quyết định số 2729/QĐ-TTg bổ nhiệm NGƯT.GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai giữ chức Giám đốc Đại học Quốc gia TP.HCM. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử, hệ thống đại học có quy mô hàng đầu cả nước này có một nữ giám đốc.
Nhà khoa học hàng đầu trong nghiên cứu thuốc từ dược liệu Việt Nam
GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai là một trong những nhà khoa học hàng đầu trong lĩnh vực nghiên cứu thuốc có nguồn gốc từ dược liệu Việt Nam. Từ nền tảng khoa học vững chắc, nhóm nghiên cứu do bà dẫn dắt đã bào chế thành công hai sản phẩm hỗ trợ điều trị ung thư đường tiêu hóa và viêm khớp, khai thác trực tiếp nguồn dược liệu trong nước.
Trong quá trình khảo cứu dược liệu Việt Nam, GS Mai và cộng sự phát hiện củ ngải bún có hoạt tính kháng ung thư tụy mạnh. Từ đây, nhóm nghiên cứu tiếp tục xác định 12 hợp chất mới trong củ ngải bún, chưa từng được công bố trên thế giới. Đồng thời, nhận thấy dược liệu này có tác dụng bảo vệ niêm mạc dạ dày, GS Mai đã phối hợp với Sở KH&CN tỉnh An Giang phát triển sản phẩm bột nano từ củ ngải bún hỗ trợ điều trị ung thư đường tiêu hóa, đặc biệt là ung thư tụy; và cùng Sở KH&CN TP.HCM nghiên cứu sản phẩm cao chiết giàu hoạt chất. Các thử nghiệm trên động vật cho thấy sản phẩm an toàn và hiệu quả rõ rệt trong điều trị viêm loét dạ dày.
Đặc biệt, trong một chuyến khảo sát dược liệu tại Tây Nguyên, tôi và các cộng sự được những người nuôi ong mật chia sẻ rằng nọc ong có khả năng hỗ trợ điều trị viêm khớp. Từ gợi mở thực tiễn này, nhóm nghiên cứu nhanh chóng thiết kế thiết bị thu nọc ong để phục vụ nghiên cứu, qua đó thu được những kết quả quan trọng, mở ra hướng phát triển thuốc điều trị viêm khớp từ nọc ong.
Công trình này được vinh danh bằng Giải thưởng Quả cầu vàng năm 2017 và Giải thưởng Sáng tạo TP.HCM năm 2019. Đến năm 2021, bà tiếp tục được trao Giải thưởng Kovalevskaia – một trong những giải thưởng uy tín nhất dành cho các nhà khoa học nữ có thành tựu nổi bật trong nghiên cứu và ứng dụng khoa học. Tính đến nay, bà là tác giả và đồng tác giả của hơn 80 công bố khoa học trên các tạp chí quốc tế có uy tín.
Trên bình diện quốc tế, GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai không ngừng góp phần nâng tầm vị thế khoa học Việt Nam. Tháng 10/2025, tại Hội nghị lần thứ 17 của Viện Hàn lâm Khoa học Thế giới (TWAS) tổ chức ở Rio de Janeiro (Brazil), bà chính thức được công nhận là Viện sĩ TWAS, trở thành một trong số rất ít nữ nhà khoa học Việt Nam đạt được danh hiệu danh giá này.
Người góp phần đặt nền móng đầu tiên cho ngành hóa dược Việt Nam
GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai sinh năm 1974 tại Quảng Ngãi, là nhà khoa học trưởng thành từ Trường ĐH Khoa học Tự nhiên (ĐHQG-HCM). Bà tốt nghiệp cử nhân Hóa học năm 1996, thạc sĩ Hóa phân tích năm 2001 và bảo vệ thành công tiến sĩ Dược học tại Trường ĐH Y Dược Toyama (Nhật Bản) năm 2005.
Xuất phát điểm là một cử nhân Hóa học, song GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai đã chọn cho mình lối rẽ sang Hóa dược, lĩnh vực còn rất mới mẻ ở Việt Nam thời điểm đó và trở thành một trong những người đặt nền móng đầu tiên cho ngành khoa học này trong nước.
Những năm làm nghiên cứu sinh tại Nhật Bản, dù được cử đi học tiến sĩ về Hóa, bà lại may mắn làm việc với người thầy là chuyên gia hàng đầu về Hóa dược. Môi trường phòng thí nghiệm chuyên sâu về Hóa dược đã khơi dậy sự tò mò và đam mê, thôi thúc bà theo đuổi lĩnh vực này một cách nghiêm túc. Trở về Việt Nam, nhận thấy Hóa dược chưa được quan tâm đúng mức, bà quyết tâm phát triển ngành học còn non trẻ này tại quê nhà.
Đó là giai đoạn đầy thử thách, khi TS Thanh Mai vừa mang thai, vừa giảng dạy, vừa dấn thân vào con đường nghiên cứu khoa học. Bà chủ động kết nối với các cộng sự quốc tế, từng bước trang bị phòng thí nghiệm với sự hỗ trợ một phần từ Đại học Quốc gia TP.HCM, đồng thời miệt mài viết đề cương nghiên cứu để tìm kiếm nguồn tài trợ.
Từ một phòng thí nghiệm nhỏ bé ban đầu, đến nay lĩnh vực Hóa dược tại Đại học Quốc gia TP.HCM đã tạo được uy tín, với nhóm nghiên cứu do GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai dẫn dắt trở thành một trong những nhóm nghiên cứu mạnh của ĐHQG TPHCM trong lĩnh vực Hóa dược.
Nhà khoa học cần thoát “tháp ngà” tìm "đầu bài" từ doanh nghiệp
GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai luôn theo đuổi một quan điểm làm khoa học nghiêm cẩn và bền bỉ. Theo bà, con đường khoa học trước hết đòi hỏi tinh thần ham học hỏi, niềm đam mê thực sự và sự chủ động không ngừng trong việc cập nhật tri thức, đọc nhiều, học sâu. Bên cạnh đó, nhà khoa học cần có sự nhạy cảm nghề nghiệp để nhận ra vấn đề mới, đồng thời phải đủ quyết tâm và kiên trì, sẵn sàng dấn thân vào những lĩnh vực chưa có lối mòn.
Trò chuyện với Tri thức về Cuộc sống, GS Thanh Mai đặc biệt nhấn mạnh vai trò quan trọng của mô hình hợp tác "ba nhà" gồm Nhà nước – Nhà trường – Nhà doanh nghiệp. Bà gọi đây là một "tam giác chiến lược” và cho rằng, các trường cần chủ động thoát khỏi "tháp ngà", làm việc trực tiếp với doanh nghiệp để đi tìm lời giải cho các bài toán từ thực tế.
Khi Nghị quyết 57 của Trung ương và Nghị quyết 71 của Chính phủ ra đời, bà cùng ban lãnh đạo ĐHQG TPHCM xác định đây là cơ hội để thay đổi. ĐHQG TPHCM đã ngay lập tức ban hành chương trình hành động với những KPI (chỉ số đo lường hiệu quả) rất cụ thể, đồng thời chủ động thay đổi cách tiếp cận. Thay vì ngồi chờ, đơn vị đã trực tiếp kết nối với các địa phương và doanh nghiệp.
Ở lĩnh vực đào tạo, GS Mai cho rằng, cần mạnh mẽ và mạnh dạn tổ chức một số chương trình, vừa tích hợp chuyên môn, vừa lồng ghép các hoạt động đổi mới sáng tạo. Trong những hoạt động đó, sinh viên đại học và sau đại học, nếu các bạn đam mê với câu chuyện đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp, các em sẽ được tham gia, cùng thực hiện nghiên cứu khoa học, học cách đăng ký các sáng chế, rồi phát triển sản phẩm và thương mại hóa. Quan trọng nhất là doanh nghiệp sẽ cùng đồng hành trong quá trình này.
“Nếu như ngay từ bây giờ chúng ta bắt đầu câu chuyện đào tạo này một cách bài bản, giống như các nước trên thế giới, tôi tin rằng sau 5 năm, chúng ta sẽ có một đội ngũ mà tôi gọi là "nhà khoa học - doanh nhân". Và như vậy thì hoạt động đổi mới sáng tạo và các hợp tác “ba nhà” mới có thể triển khai một cách hiệu quả hơn”, GS Thanh Mai chia sẻ.
