Theo chuyên gia văn hóa Nguyễn Đức Hiển, Rằm tháng Giêng là một trong những ngày lễ quan trọng trong phong tục tập quán của người Việt.
Người xưa có quan niệm "cúng cả năm không bằng ngày rằm tháng Giêng". Trong ngày này, người dân thường đi chùa cầu an, cầu may hoặc dâng sao để "giải hạn" và các gia đình cũng làm mâm cúng tổ tiên. Với bàn thờ gia tiên dâng mâm lễ mặn, còn với bàn thờ Phật thì cúng lễ chay.
Mâm cỗ mặn cúng gia tiên:
Mâ cỗ cúng gia tiên sẽ thường có 4 bát 6 đĩa. Cụ thể, 4 bát gồm: canh măng, canh bóng, bát miến và mọc; 6 đĩa gồm: Thịt gà hoặc lợn luộc, giò/chả, nem, món xào, dưa hành/dưa muối, xôi hoặc bánh chưng.
Cần lưu ý, lễ vật cũng gồm hương, hoa, đèn nến, vàng mã, trầu cau, rượu và không được để chung với lễ vật cúng Phật.
Một mâm lễ mặn cúng rằm tháng Giêng thường bao gồm: Năm lạng thịt vai luộc; Một bát canh măng; Một đĩa xào thập cẩm; Một đĩa nem; Một đĩa rau xào; Một đĩa giò; Một đĩa xôi gấc; Một đĩa hoa quả.
Các vật phẩm khác như: Hương hoa vàng mã; đèn nến; trầu cau; rượu.
Mâm cỗ chay cúng Phật:
Mâm cỗ chay cúng Phật, gồm: Hoa quả; chè xôi; các món đậu; canh xào không thêm nhiều hương liệu; bánh trôi nước; cỗ chay tùy loại có từ 10, 12 tới 25 món.
Điểm đặc biệt trên mâm cỗ chay là sự hiện diện của những màu sắc tượng trưng cho ngũ hành. Ăn cơm chay là một cách hướng tới sự cân bằng, thanh thản trong tâm hồn.
Mâm cỗ phải có 5 màu sắc tượng trưng cho ngũ hành: đỏ (hỏa), xanh (mộc), đen (thổ), trắng (thủy) và vàng (kim); và đủ 10 món, gồm các món ăn từ tứ phương: sông, núi, biển, đồng bằng. Tất cả tạo nên mâm cỗ đủ đầy, cầu mong yên ấm an lành, xua đi những đen đủi nếu có.
Ngoài ra, các gia đình có thể phóng sinh, đi chùa lễ Phật, làm việc thiện…
Trong sách “Văn khấn cổ truyền Việt Nam” do Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin phát hành, văn khấn cúng Rằm tháng Chạp tương tự như văn khấn các ngày Rằm khác trong năm.
“Nam mô a di Đà Phật! Nam mô a di Đà Phật! Nam mô a di Đà Phật! Con lạy chín phương Trời, mười Phương Chư Phật, Chư phật mười phương.
Con kính lạy Hoàng thiên, Hậu Thổ chư vi Tôn thần.
Con kính lạy ngài Đông Thần quân.
Con kính lạy ngài Bản gia thổ địa Long Mạch.
Con kính lạy các ngài Ngũ phương, Ngũ thổ, Phúc đức Tôn thần.
Con kính lạy ngài tiền hậu địa chủ tài thần.
Con kính lạy các Tôn thần cai quản trong khu vực này.
Tín chủ (chúng) con là: ... Ngụ tại: ...
Hôm nay là ngày ... tháng ... năm ... (Rằm tháng Chạp năm Ất Tỵ), tín chủ con thành tâm sửa biện hương hoa lễ vật, kim ngân trà quả đốt nén hương thơm dâng lên trước án.
Chúng con thành tâm kính mời ngài Kim Niên đương cai Thái Tuế chí đức Tôn thần, ngài Bản cảnh Thành hoàng Chư vị Đại Vương, ngài Đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân, ngài Bản gia Thổ địa. Long Mạch Tôn thần, các ngài Ngũ Phương, Ngũ Thổ, Phúc đức chính thần, các vị Tôn thần cai quản trong khu vực này.
Cúi xin các Ngài nghe thấu lời mời thương xót thương tín chủ giáng lâm trước án, chứng giám lòng thành, thụ hưởng lễ vật, phù trì tín chủ chúng con toàn gia an lạc công việc hanh thông. Người người được bình an, lộc tài tăng tiến, tâm đạo mở mang, sở cầu tất ứng, sở nguyện tòng tâm. Chúng con lễ bạc tâm thành, trước án kính lễ, cúi xin được phù hộ độ trì.
Nam mô a di Đà Phật! Nam mô a di Đà Phật! Nam mô a di Đà Phật!”.
Văn khấn Thổ Công cùng chư vị thần:
“Nam mô A Di Đà Phật! Nam mô A Di Đà Phật! Nam mô A Di Đà Phật!
Con lạy chín phương trời, mười phương chư Phật, chư Phật mười phương.
Con kính lạy Hoàng thiên, Hậu thổ chư vị Tôn thần.
Con kính lạy ngài Đông thần quân.
Con kính lạy ngài Bản gia thổ địa Long mạch.
Con kính lạy các ngài Ngũ phương, Ngũ thổ, Phúc đức tôn thần.
Con kính lạy ngài tiền hậu địa chủ tài thần.
Con kính lạy các Tôn thần cai quản trong khu vực này.
Tín chủ con là: … Ngụ tại: …
Hôm nay, ngày … tháng … năm … , gặp tiết Rằm tháng Chạp, Tín chủ con thành tâm sắm lễ hương hoa, trà quả, kim ngân, thắp nén hương thơm, dâng lên trước án, thành tâm kính mời: ngài Kim niên đương cai Thái tuế chí đức Tôn thần, ngài Bản cảnh Thành hoàng, chư vị Đại vương, ngài Đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân, ngài Bản gia Thổ địa, Long mạch tôn thần, các ngài Ngũ phương, Ngũ thổ, Phúc đức chính thần, các vị Tôn thần cai quản trong khu vực này.
Con cúi xin các giáng lâm trước án, chứng giám tâm thành, thụ hưởng lễ vật, phù trì tín chủ chúng con được cả nhà yên vui, công việc thuận lợi, tài lộc tăng tiến, tâm đạo được sáng suốt, sở cầu tất ứng, sở nguyện tòng tâm.
Chúng con lễ bạc tâm thành, kính lễ trước án, cúi xin được các các Ngài phù hộ độ trì.
Nam mô A Di Đà Phật! Nam mô A Di Đà Phật! Nam mô A Di Đà Phật!”.