Xôi ngũ sắc. Muốn có đĩa xôi ngon, thơm dẻo, đồng bào dân tộc Thái phải tỉ mẩn trong từng khâu thực hiện. Đặc biệt để có được màu sắc rực rỡ, người ta không dùng đến hóa chất mà tận dụng các loại lá rừng. Loại lá này được chọn lựa kỹ càng sao cho không quá non hay quá già.
Cách thức trình bày món ăn cũng mang nhiều ý nghĩa. Tại đây, 5 màu xanh - đỏ - tím - vàng - trắng được ghép trên một mâm xôi hình cánh hoa ban tượng trưng cho thuyết âm dương ngũ hành. Đồng thời, nó cũng thể hiện khát vọng yêu thương, tình cảm son sắt thuỷ chung, lòng yêu mẹ kính cha của đồng bào dân tộc.
Xôi tím. Là đặc sản của người Thái, Dáy… xôi tím được chế biến với bí quyết riêng. Giống như xôi ngũ sắc, người ta không dùng đến các loại hóa chất độc hại mà tận dụng cây Khẩu cắm – loại cây có nhiều ở vùng núi để tạo màu tím ngắt.
Điều đặc biệt, xôi tím phải được đồ bằng gỗ đục từ cây sung, lửa củi mới có được mùi vị thơm ngon đặc trưng. Món ăn đạt chuẩn khi có màu tím tươi, bóng, hạt xôi dẻo mà không dính, mùi thơm ngào ngạt ăn nhiều mà không ngán.
Xôi cọ. Là đặc sản Phú Thọ, xôi cọ được nấu nhiều tầm tháng 9, 10 - khi trái cọ đủ già.
Đồ xôi cọ khá cầu kỳ và tốn nhiều thời gian. Tuy nhiên, sự tỉ mẩn ấy hoàn toàn xứng đáng khi cảm nhận sự ngậy thơm, ngang ngang hấp dẫn như vị của tinh dầu cà cuống.
Xôi sắn. Là đặc sản của người Thái đất Mường Phăng, Điện Biên. Ngoài gạo nếp, nguyên liệu không thể thiếu được của món ăn là sắn được bà con đào từ nương, rửa sạch, bóc kỹ đến khi chỉ còn lõi sắn trắng ngần.
Để có được phần xôi chín dẻo, săn chắc, người dân nơi đây không dùng loại chõ kim loại mà chọn chõ được làm bằng gỗ. Món ăn có vị đậm đà, bùi ngậy của gạo nếp và sắn. Muốn tăng hương vị, bạn có thể dùng với ớt cay lạ miệng, ăn nhiều không chán.
Xôi trứng kiến. Xôi trứng kiến chinh phục người ăn bằng vị dẻo thơm, bùi bùi được làm từ những nguyên liệu có sẵn trong tự nhiên. Không phải loại trứng kiến nào cũng có thể sử dụng mà chỉ loài kiến đen, to trên tổ cây mới có thể dùng để nấu xôi.
Trứng kiến khi bắt về được sơ chế công phu, phi hành thơm nức cho chín rồi đồ với xôi. Ngoài hương vị thơm ngon đặc trưng, xôi trứng kiến còn khiến người ăn thích thú khi cảm nhận tiếng trứng kiến nổ lách tách trong miệng kết hợp với hạt xôi dẻo thơm.
