Chitose Nagao, cựu nhân viên quảng cáo, mở quán Atelier Matcha sau gần 30 năm làm việc trong ngành. Bà không ngờ trước cửa quán luôn có hàng dài người chờ. Đến giữa buổi chiều, các hộp matcha trên kệ đã bán hết, trong khi khách – phần lớn là du khách quốc tế – vẫn xếp hàng thử món mới.
May mắn của Nagao nằm ở việc bà hợp tác với Yamamasa Koyamaen, một nhà sản xuất trà ở Kyoto. Khi nghe tin trà của họ ế ẩm trong thời kỳ Covid, bà quyết định nhập hàng. Bốn năm sau, Atelier Matcha đã có hai cửa hàng ở Nhật, một ở TP.HCM (Việt Nam) và sắp mở thêm tại Cebu (Philippines).
Sự gia tăng đột biến gần đây về mức độ phổ biến của matcha đã dẫn đến tình trạng thiếu hụt matcha trên toàn cầu, do nhu cầu tăng cao và sản lượng hạn chế ở Nhật Bản, nơi trồng matcha chất lượng cao.
Nhu cầu matcha tăng vọt trên toàn cầu như thế nào?
Matcha có lịch sử từ thế kỷ 12, thường dùng trong các nghi lễ trà đạo và chỉ cần một lượng rất nhỏ. Nhưng vài năm trở lại đây, danh tiếng của matcha như một “siêu thực phẩm giàu chất chống oxy hóa” lan truyền mạnh mẽ trên TikTok, khiến nhu cầu tăng đột biến.
Theo Bộ Tài chính Nhật Bản, năm ngoái nước này xuất khẩu lượng trà xanh trị giá 36,4 tỷ yen (247 triệu USD), gấp bốn lần thập kỷ trước. Trong đó, 44% xuất sang Mỹ, chủ yếu dưới dạng bột matcha. Du lịch bùng nổ hậu Covid cũng góp phần đẩy giá lên cao.
Matcha được làm từ loại trà đặc biệt gọi là tencha, phải che nắng trong quá trình trồng để tạo hương vị. Công đoạn thu hoạch, hấp, sấy rồi nghiền thành bột đòi hỏi nhiều nhân công – điều mà các vùng nông thôn Nhật đang thiếu.
Chính phủ Nhật đang xem xét trợ cấp để nông dân mở rộng diện tích trồng tencha. Tuy nhiên, sản lượng vẫn khó đáp ứng nhu cầu. Tại phiên đấu giá mùa xuân ở Kyoto, giá tencha tăng 170% so với năm ngoái, đạt 8.235 yen/kg – phá kỷ lục năm 2016.
Giá tăng chóng mặt ảnh hưởng thế nào đến thị trường?
Nhiều cửa hàng cho biết giá matcha đã tăng gấp đôi chỉ trong một năm. Ngay cả ở Tokyo, việc mua được một hộp nhỏ cũng không dễ. Các cửa hàng phải giới hạn số lượng bán cho mỗi khách để tránh tình trạng gom hàng và bán lại.
Tuy vậy, matcha vẫn là món quà lưu niệm “hot” đối với du khách. Một số cửa hàng trực tuyến đã hết sạch hàng nhiều tháng nay vì khách Mỹ tranh thủ mua trước khi thuế nhập khẩu có thể tăng. Có nơi còn nhận cả đơn đặt hàng lên tới… một tấn matcha.
Sức ép nguồn cung lớn đến mức Ito En – hãng bán trà xanh đóng chai lớn nhất thế giới – phải lập hẳn một bộ phận riêng về matcha hồi tháng 5. Hãng dự báo doanh số ở nước ngoài tăng 11% trong năm nay và sẽ tăng giá từ 50–100% với nhiều sản phẩm.
Ito En ký hợp đồng thường niên với nông dân cung cấp 7.000 tấn trà xanh, nhưng chỉ khoảng 600 tấn là tencha. Việc thuyết phục nông dân trồng thêm gặp khó vì họ lo ngại cơn sốt matcha có thể chỉ là nhất thời.
Quá trình nghiền lá tencha thành bột cũng là nút thắt: để giữ chất lượng, một giờ chỉ xay được 40 gram. Điều này khiến đầu tư vào nhà máy và máy nghiền mới trở thành ưu tiên.
Matcha có thể sớm nhường chỗ cho một “ngôi sao mới”?
Một số chuyên gia, trong đó có Nagao, cho rằng cần giáo dục người tiêu dùng về các cấp độ matcha khác nhau. Không phải lúc nào cũng cần loại bột thượng hạng để pha một bát matcha smoothie ngon.
Bà cũng tin rằng sau matcha, loại trà hojicha – có hương vị bùi hơn, ít caffeine – có thể trở thành xu hướng tiếp theo. “Hôm nay tôi chỉ còn duy nhất một gói hojicha,” Nagao mỉm cười cho biết.
