Bên đường Nguyễn Văn Linh ở phường An Hòa, TP Huế có một khu lăng mộ cổ nằm giữa khu dân cư đông đúc. Đó là lăng mộ Hữu Tham tri Công bộ Phan Tiến Cẩn - một vị quan đại thần nhà Nguyễn - cùng phu nhân.
Lăng mộ có quy mô khá lớn với bình đồ hình chữ nhật, rộng 10,5 mét, dài 20 mét, xây dựng bằng hợp chất kết hợp với gạch, đá.
Bao quanh lăng mộ là một vòng tường thành, mặt trước mở các cổng vào với nhiều trụ biểu.
Kết cấu từ ngoài vào trong khu lăng mộ gồm: Cổng ngoài, sân tế, cổng trong, bình phong tiền, hương án, nấm mộ, bình phong hậu.
Khu vực cổng trong với hai trụ biểu hai bên cổng. Sau cổng là bình phong tiền.
Mộ phần có kết cấu song táng với hình hai tẩm điện có mái dốc nằm song song, đặt trên một nền cao có bình đồ hình chữ nhật. Trước mộ có hương án.
Bình phong sau mộ.
Tấm bia do con cháu đời sau dựng được đặt chính giữa bình phong hậu.
Kiến trúc lăng mộ trang trí khá đơn giản. Một số vị trí trên tường thành có đắp hình tượng giao long cách điệu.
Quanh lăng mộ cổ của Hữu Tham tri Công bộ Phan Tiến Cẩn bấy lâu nay vẫn tồn tại một câu chuyện nhuốm màu huyền bí.
Theo lời kể của hậu duệ cụ Phan Tiến Cẩn, từ cuối những năm 1980, các nhóm trộm cổ vật đã hai lần đào trộm lăng mộ nhưng đều bất thành.
Mỗi khi mộ bị đào trộm, cụ đều linh ứng báo điềm cho con cháu biết. Khi nhận thấy điềm báo, con cháu ra thắp hương cho cụ và phát hiện vết đào phá phá bên hông mộ.
Theo ghi nhận, dưới lớp hợp chất kiên cố bị phá là kết cấu đá tảng xanh dạng phiến dài khiến cho kẻ trộm không thể làm gì được.
Có người cho rằng, Hữu Tham tri Công bộ Phan Tiến Cẩn vốn là người rất am hiểu về việc trấn trạch. Chính ông đã trấn yểm ngôi mộ của mình khiến kẻ trộm không thể nào phá được.
Vào những năm 1996, khu vực quanh khu lăng mộ được quy hoạch thành khu dân cư, nhưng công trình cổ xưa này vẫn yên vị. Từ một nơi hoang vu, giờ đây, lăng mộ đã nằm lọt giữa một khu dân cư khá sầm uất.
Vào năm 2002, khu lăng mộ đã được trùng tu, nhưng vẫn giữ toàn bộ những cấu trúc nguyên thủy có niên đại vào năm 1816 sau khi cụ Phan Tiến Cẩn qua đời.
Theo sử sách, cụ Phan Tiến Cẩn sinh năm 1752 tại huyện Hương Trà, phủ Thừa Thiên (nay là phường An Hòa, thành phố Huế). Cụ làm quan đến chức Hữu Tham tri Công bộ, được phong tước Cẩn Tín hầu.
Ngoài các chức tước trên, cụ còn kiêm quản Ty đồ gia, cơ quan quản lý toàn bộ các công xưởng thủ công phục vụ xây dựng cung điện và vật dụng sinh hoạt của hoàng gia.
Cụ chính là người thừa lệnh vua Gia Long thực hiện đúc Cửu vị thần công vào năm 1803. Ngày nay, Cửu vị thần công đã được công nhận là bảo vật quốc gia, đang được đặt trước Hoàng thành Huế.
Năm 1815, cụ Phan Tiến Cẩn cáo ốm xin về hưu, được vào chầu hầu, rồi mất ngày 9/6/1816. Hiện cụ được thờ trong đình làng Đốc Sơ và đền thờ của họ Phan tại đường Trần Quý Khoáng, phường An Hòa, thành phố Huế.
