Theo chuyên gia, có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng Hà Nội cứ mưa lớn lại ngập: hệ thống thoát nước quá tải, quy hoạch cao độ nền bất hợp lý, sông kênh bị bồi lấp, và biến đổi khí hậu làm mưa cực đoan ngày càng gia tăng. Nếu không kịp thời điều chỉnh, người, xe vẫn sẽ tiếp tục bì bõm mỗi khi trời đổ mưa.

Ám ảnh sau mưa lớn, hàng chục tuyến đường biến thành “sông”

Chỉ trong vài giờ mưa lớn từ đêm 6 đến sáng 7/10, Hà Nội lại rơi vào cảnh ngập sâu trên diện rộng. Hoàn lưu bão số 11 gây mưa to kéo dài nhiều giờ, với lượng mưa phổ biến 90–150 mm, có nơi vượt ngưỡng 200 mm như Ô Chợ Dừa (223,9 mm), Hải Bối (204,9 mm), Đại Mỗ (170,5 mm) – theo Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội.

Đến trưa 7/10, thành phố ghi nhận hơn 90 điểm ngập úng, nhiều tuyến phố trung tâm chìm trong nước, giao thông tê liệt. Tại đường Trần Đăng Ninh (quận Cầu Giấy), nước dâng gần nửa mét, hàng loạt xe chết máy. Khu vực Phan Văn Trường, Nguyễn Xiển, Tố Hữu, Lê Đức Thọ, khu đô thị Mỹ Đình, Triều Khúc… đều ngập sâu, người dân phải bì bõm lội qua. Một số hầm chui như Thanh Xuân, Kim Liên phải đóng tạm thời để đảm bảo an toàn.

Theo Sở Xây dựng Hà Nội, tính đến 15 giờ ngày 7/10, vẫn còn 106 vị trí ngập, trong đó 23 điểm ngập sâu, tạm thời không thể lưu thông. Dù đến sáng 8/10 mưa đã giảm, thành phố vẫn còn 13 điểm úng ngập cản trở giao thông, tập trung ở các khu vực trũng thấp như Lê Đức Thọ, Mỹ Đình, Phan Văn Trường, Tố Hữu, Triều Khúc, cầu Bươu – Yên Xá.

Đến sáng 8/10, Hà Nội còn 13 điểm ngập úng, gồm: Khu đô thị Resco, ngã 3 Mỹ Đình - Thiên Hiền, Lê Đức Thọ (quảng trường sân vận động Mỹ Đình), Dương Đình Nghệ - Nam Trung Yên (sau Keang Nam), Võ Chí Công (tòa nhà UDIC), Phú Xá (ngã 3 Phú Xá - Phúc Hoa), Phan Văn Trường, Trần Bình, đường gom Đại lộ Thăng Long, cầu Bươu - Yên Xá, Triều Khúc, Tố Hữu (Lương Thế Vinh - Trung Văn), Quyết Thắng.

Công ty Thoát nước Hà Nội đã bố trí lực lượng, phương tiện ứng trực tại các điểm trọng yếu để xử lý tình trạng úng ngập.

Thực tế, tình trạng “mưa là ngập” đã trở thành nỗi ám ảnh quen thuộc của người dân Thủ đô, dù thành phố đã đầu tư hàng chục nghìn tỷ đồng cho các dự án thoát nước. Vấn đề đặt ra là vì sao ngập vẫn tái diễn và giải pháp căn cơ nào để khắc phục triệt để?

Lượng mưa vượt năng lực thiết kế của hệ thống thoát nước

Trao đổi với Tri thức và Cuộc sống, TS. KTS. Đào Ngọc Nghiêm, Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam cho biết, có nhiều nguyên nhân dẫn đến việc Hà Nội “cứ mưa lại ngập”.

Ông Nghiêm cho hay, từ trước thời kỳ đổi mới, Hà Nội đã được chia thành ba khu vực thoát nước, song việc triển khai chưa đi kèm hệ thống kỹ thuật đồng bộ, khiến hiệu quả thấp. Nhiều tuyến cống ngầm, cống nổi có từ thời Pháp thuộc đã xuống cấp, trong khi các hạng mục mới bổ sung vẫn chưa đủ đáp ứng yêu cầu trong bối cảnh đô thị hóa nhanh. Việc cải tạo, nạo vét định kỳ còn hạn chế, khiến khả năng dẫn nước giảm, dễ gây ngập khi mưa lớn.

Một vấn đề đáng chú ý là sự thiếu hụt nghiêm trọng diện tích hồ điều hòa, yếu tố có vai trò như “túi chứa” tự nhiên điều tiết dòng chảy. Theo tính toán, Hà Nội cần khoảng 1.200 ha mặt nước để đáp ứng yêu cầu thoát nước và thích ứng biến đổi khí hậu, nhưng hiện còn thiếu nhiều do tình trạng lấp hồ, thu hẹp diện tích mặt nước. Dù thành phố đã có quy định bảo vệ 260 hồ nội đô, việc khôi phục diện tích đã mất gần như bất khả thi.

Ngoài hồ điều hòa, hệ thống kênh mương và các trạm bơm đầu mối cũng chưa được vận hành đồng bộ. Một số khu vực được cải tạo thoát nhanh, nhưng nơi khác lại ứ đọng; rác thải và bùn đất khiến nhiều tuyến bị tắc. Các trạm bơm như Yên Sở, Yên Nghĩa đã cũ, công suất thấp, chưa đáp ứng được lượng mưa ngày càng lớn, trong khi việc kết nối tới các sông chính còn hạn chế.

Hệ thống thoát nước chỉ phát huy hiệu quả khi được đầu tư đồng bộ, duy tu thường xuyên và nâng cấp theo thực tế khí hậu. Biến đổi khí hậu khiến lượng mưa ở Hà Nội tăng mạnh, có nơi vượt 400 mm, cao hơn nhiều so với năng lực thiết kế của hệ thống thoát nước hiện nay.

“Muốn giải quyết ngập úng triệt để, Hà Nội phải nhìn toàn diện hệ thống thoát nước, bảo đảm đồng bộ, thay vì chỉ xử lý từng điểm ngập riêng lẻ”, ông Nghiêm nhận định.

Theo TS. Nghiêm, chống ngập vừa là nhiệm vụ cấp bách, vừa là mục tiêu lâu dài. Hà Nội cần kết hợp giữa giải pháp tạm thời và chiến lược bền vững, vừa ứng phó trước mắt, vừa chuẩn bị cho tương lai.

Giải pháp ngắn hạn trước mắt, theo ông Nghiêm, Hà Nội cần xử lý kịp thời các điểm úng ngập nặng để giảm thiểu thiệt hại cho người dân. Trước mắt, Hà Nội cần điều chỉnh quy hoạch thoát nước cho phù hợp với tốc độ đô thị hóa và biến đổi khí hậu. Theo dự kiến, đến năm 2030 dân số Thủ đô đạt 9,2 triệu người, nhưng đến năm 2024 con số này đã gần chạm mốc đó.

“Tốc độ tăng dân số nhanh hơn quy hoạch khiến hạ tầng thoát nước bị quá tải, nếu không kịp điều chỉnh, ngập úng sẽ còn nghiêm trọng hơn”, ông Nghiêm nhấn mạnh.

Theo ông Nghiêm, Hà Nội đã có nhiều dự án chống ngập được kỳ vọng giải quyết căn bản tình trạng úng ngập, nhưng do thiếu vốn và vướng cơ chế, nhiều công trình chậm tiến độ hoặc chưa thể triển khai. Để khắc phục ngập úng, Hà Nội cần gần 200.000 tỷ đồng, con số vượt xa khả năng ngân sách. Vì vậy, thành phố phải huy động nguồn lực xã hội và coi đây là bài toán tổng hợp về kỹ thuật, tài chính và quản lý.

Ngoài ra, chống ngập không chỉ là việc của chính quyền. Người dân cần tuân thủ quy hoạch, không nâng nền, lấn chiếm và phải giữ gìn hệ thống thoát nước bằng cách không xả rác bừa bãi.

“Chỉ khi hạ tầng được đồng bộ, quản lý hiệu quả và ý thức cộng đồng được nâng cao, Hà Nội mới có thể chấm dứt tình trạng “mưa là ngập” đã kéo dài suốt nhiều năm”, ông Nghiêm nói.